Zilli kilim nedir?

Orta Asya'dan günümüze kadar geldiği kabul edilen zilli kilimler Kelkit'te yaşatılıyor. Farsça 'kilim' demek olan 'zilu', günümüz Türkçesine 'zili' ya da 'zilli' olarak geçmiş. Eski Türklerde "halı, cecim, şili, zili" adlarıyla kullanılan bu kilimleri, Selçuklu Türklerinin de bölge üzerinde dokudukları rivayet ediliyor.

Zilli kilim, Kelkit'e has bir kültür ve sanat eseri olarak ün yaptı. 40-50 yıl öncesine kadar çok yaygın olarak dokunup kullanılmasına rağmen, son yıllarda unutulmaya yüz tutmuş, yörede kaybolmakta olan zilli kilim dokumacılığı, Kaymakamlığın "Zilli Kilim Projesi" ile yeniden hayat buldu.

Özellikleri
Tarihçesi oldukça eskiye dayanan Kelkit zilli kilimleri, çözgü ipleri dahil tamamen koyun yününden imal ediliyor. İplikler bütünüyle elde eğilmekte olup, makine ipi kullanılmıyor. İplikler yüzde 100 kök boyayla kaynatılmak suretiyle renkler elde ediliyor. İp boyama esnasında kimyasal hiçbir katkı maddesi kullanılmadığından renklerde akıtma ve solma olmuyor, canlılığını sürekli olarak koruyor. Dokumalar tek taraflı yapılıyor ve tek yüzü kullanılıyor. Kök boya elde edilen bitkiler arasında labada (evelik) nane, karamuk, sığır kuyruğu, kuşburnu, sumak, soğan, ceviz, eğreti otu, sütleğen, meşe, çivit otu, kara lahana, kızamık kökü, papatya, mazı, ezentere, palamut, kekik, ada çayı, böğürtlen, karayemiş, ekşi elma ve sumak üzümü bulunuyor.

Kilim dokumada kullanılan saf koyun yünleri yörede iğ denilen aletle eğrilerek yumak haline getiriliyor ve boyanmak üzere sarılarak kelep haline getiriliyor. Boyamaya hazır hale getirilen ipliler tamamen doğal bitki kökleri kullanılarak boyanıyor. Boyanmış iplikler usta öğreticiler nezaretinde ilçe merkezinde ve köylerde açılan kurslarda genç kız ve kadınlar tarafından dokunuyor. Kursları başarıyla bitiren ve evinde üretim yapmak isteyen vatandaşlara da tezgah ve malzeme verilerek dokuma yaptırılıyor. Dokunan bütün ürünler Kaymakamlık tarafından kalite kontrol yapılarak ücreti karşılığında teslim alınıyor.

Önceki yıllarda sadece ilçe merkezinde açılan kurslar ilçeye bağlı köylerde de açılarak yüzlerce genç kız ve kadınların zilli kilim örmeyi öğrenmesi sağlandı.
Zilli kilimler önceleri tek parça halinde ve çok büyük ebatta üretilmesine rağmen, seccade tipleri de günümüze ulaşan kıymetli ve nadir ürünlerden. Ayrıca eskiden çuval olarak dokunan zilli kilim motifleri günümüzde sanat değeri taşıyan eserler olarak adlandırılıyor.

Günümüzde zilli kilim dokumacılığında, ölçüleri isteğe göre değişen kilim, yolluk, heybe, kırlent, duvar süsleri, nazarlık ve seccade olarak da ürün çeşitlendirilmesine gidildi. Kilimlerde kurbağacık, karanakış, beşfırlam, eğri zincir, çerçeve, ger diye adlandırılan motifler kullanılıyor.  

Kaynak: http://kelkit.gov.tr/kelkit-zilli-kilim