Avusturya'da bulunan ve Bronz Çağında üretilen sıradışı halkalar, hububat bazlı ürünler. Tuhaf nesneler, tahıl temelli ürün olmakla birlikte onların beslenme amaçlı üretildiği sanılmıyor. Arkeologlar, hamurdan ateş değmeden üretilen benzersiz halkaların ayinlerde kullanıldığını tahmin ediyorlar. İşte gizemli hamur ürünlerinin macerası:

KADİM ÇAĞLARIN MUTFAK KÜLTÜRÜ VE ARKEOLOJİ

Özellikle Mezopotamya havzası ve Anadolu'daki neolitik alanlarda ard arda yapılan keşifler, Taş Devrindeki tarımsal uygulamalar hakkında önemli bilgiler ortaya çıkardı. Bugün arkeolojik kayıtlardan on bin yıl önce tarımın, nasıl ve hangi aletlerle yapıldığı ayan beyan anlaşılmaktadır. Ancak paleolitik ve neolitik kültürlerin mutfaklarında ne tür yemekler hazırlandığı konusu hâlâ aydınlatılabilmiş değil.

Tarihte bireylerin ve sosyal sınıfların oluşumunda önemli rol oynaması ve sosyal sınıflaşma aracı olması açısından yiyecekler ve beslenme kültürü; kültür felsefesi, sosyoloji, tarih ve antropoloji açısından uzun zamandır önemsenen ve araştırılan konular arasındaydı. Son zamanlarda arkeoloji alanında da bu konunun önemi giderek daha iyi kavranmakta, hatta çoğu zaman kültürlerin anlaşılmasında kilit rol oynadığı tespit edilmektedir.

Özellikle Arkeobotanik bu alanda son yıllarda öne çıkan bilim dalları arasında dikkat çekmektedir. Ancak son bir kaç yıldaki gelişmeleri saymazsak, Arkeobotanik tarafından elde edilen varsayımların çoğu da anekdotik kanıt düzeyinde kalıyordu.Çünkü arkeolojik kazılarda ürün çeşitliliğine dair geniş kanıtlara ulaşılabildiği halde, yiyecek hazırlama ve yemek içerikli bulgulara ok zor ulaşılmaktadır ve bu konuda bilimsel veri veren bulgu çok azdır.

Neyse ki son zamanlarda gıda dönüşümü alanındaki disiplinlerarası araştırmalar, özellikle de Anadolu ve güneydoğu Avrupa'da, tarih öncesi arkeolojik kayıtlardaki tahıl temelli yemeklerin çeşitliliği konusundaki araştırmalar, konunun önemine dair farkındalığı büyük ölçüde artırdı.

Şimdi sizlere ayrıntılarını anlatacağımız Arkeobotanik öyküsü; Neolitik çağa göre çok yakın zaman gibi algılanan Tunç Çağı'nda bile insanoğlunun yemek kültüründe ne büyük gizemler bulunduğunu gösteriyor. Aynı zamanda mutfağın, yalnız "beslenme" değil "sosyal kültürü" deşifre etmedeki rolünü de gözler önüne seriyor...

ARKEOLOJİK BİR 'MUTFAK' BİLMECESİ

Kırk bir yıl önce arkeologlar, Avusturya'da üretiliş amacı ve içeriği anlaşılmayan kömürleşmiş, ağırşakları andıran halka şekilli 3 garip nesne buldular.

Her biri yaklaşık üç santimetre çapında olan, parçalanmış ve kömürleşmiş şekilde bulunan halka şekilli tuhaf nesnelerin tahıl bazlı ürünler olduğu anlaşılıyordu. Zaten halkaların bulunduğu alan da Bronz Çağına tarihlenen yüze yakın, çoğu ambar olarak kullanılmış çukurun yer aldığı bir hububat depolama merkeziydi.

Avusturya’nın Slovakya sınırında yer alan Weinviertel kentinin batısındaki Tepelik (hillfort site of Stillfried) bölgede, bir zamanlar Kehribar Yolu (Amber Road) olarak adlandırılan ticaret yolunun geçtiği Morava (March: Mart) Nehri'ne bakan sırtlarda yer alan, Orta Danub Urnfield kültürüne (Middle Danubian Urnfield culture) ait kalıntıların bulunduğu Stillfried an der March arkeolojik alanında bulunan tuhaf halkalar, arkeologları bir hayli şaşırtmıştı.

M.Ö. 900-1000 arasında hububat depolama merkezi olarak kullanılan alandaki kazılarda 1978 yılında ortaya çıkan arkeolojik materyaller arasında yer alan halkaların niçin üretildikleri ve nasıl hazırlandıkları uzun süredir cevabı aranan bir arkeolojik bilmece.

Bazı araştırmacılar, gizemli halkaların yemek için üretilmiş eski kahvaltı gevrekleri olabileceğini savundu. Muhtemelen Aandolu'da üretilen tarhana topaklarını görmüş olsalar, bir tür tarhana çeşidi olduğunu da iddia ederlerdi.

Geçtiğimiz Haziran ayında konuyla ilgili yeni bir araştırma yayınlandı ve yeni bir tez ortaya atıldı. Araştırmaya göre, Tunç Çağı alanındaki halka şeklindeki tuhaf nesneler, gıda ürünü olarak değil, ritüel amaçlı üretilmiş olabilirdi.

İlginç kalıntılarla ilgili makale; Plos One dergisinde 5 Haziran tarihinde Andreas G. Heiss, Ferran Antolín, Marian Berihuete Azorín, Benedikt Biederer, Rudolf Erlach, Niki Gail, Monika Griebl, Robert Linke, Michaela Lochner, Elena Marinova, Daniel Oberndorfer, Hans-Peter Stika, Soultana Maria Valamoti imzaları ile yayınlanan "The Hoard of the Rings. “Odd” annular bread-like objects as a case study for cereal-product diversity at the Late Bronze Age hillfort site of Stillfried (Lower Austria)" Yüzüklerin İstifçiliği: Aşağı Avusturya'daki Stillfried tepelik alanında bulunan Geç Bronz Çağından dairesel ekmek benzeri Tuhaf nesneler üzerinden tahıl ürünü çeşitliliği için bir araştırma başlığı ile yayınlandı: (Tam metni ve ayrıntılı görselleri için bakınız: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0216907)

TUHAF HUBUBAT HALKALARI NE İÇİN ÜRETİLMİŞTİ?

Makalede yer alan bilgilere göre; üç adet kömürleşmiş tahıl halkası, büyük olasılıkla önce güneşte kurutulmuş veya çok düşük sıcaklıkta pişirilmiş, sonra oldukça ince öğütülmüş buğday ve arpadan karılan hamurdan yapılmıştı. İyi kalitede undan yoğrulan hamurdan şekillendirilen halkalar, büyük ihtimalle fırınlamadan açık havada kurutulmuştu.

Bu kadar özenle hazırlanan tuhaf tahıl halkaları çok büyük olasılıkla gıda olarak üretilmemişti.

Depoda bulunduğu yer ve yanık izi kalıntıları onların beslenme dışında belirli bir amaca hizmet ettiğine yorumlanıyor.  Tahıl halkalarının alışılmadık bağlamı ve üretimine verilen önem, şimdilik meçhul ritüellerde kullanmak için üretilmiş  olabileceğini gösteriyor.  Bronz Çağında kültürlerin tahıl ürünlerini ne amaçla kullanmış olabileceğine dair tahmin listesi hayli geniş. Ama bilimsel açıdan şimdilik kayda değer bir kaç olasılık söz konusu.

Halkalar, muhtemelen korumaya yönelik büyü ritüeli veya dini ayin amaçlı pişirilmişti.

Halkların şeklinin ağırşakları andırması da dini amaçlı kullanım için üretilmiş olmaları olasılığını artırıyor. Geç Tunç Çağı mezarlarında, ağırlıklar; genellikle "öteki dünya"ya (ölüler ülkesine) geçişi kolaylaştırdığına inanıldığı için bırakılıyordu. Ölülerle birlikte gömülen mezar eşyaları arasında bu nedenle sıkça ağırşak kullanıldığı tahmin edilmektedir.

Ancak, söz konusu tahılların bazı şanslı tarih öncesi insanları,öteki dünyaya geçirek için hazırlanan lezzetli ağrılıklar olması çok tartışılacak türden uzak ihtimal gibi görünüyor. Yine de tartışılmaya değer bir olasılık çünkü alandaki bazı çukurlar tahıl içermiyor. Bir çukurda yedi ceset bulunduğu da anımsatılıyor.

Avusturya Arkeoloji Enstitüsü'nden Andreas G. Heiss; "İtalyan mutfağında karşılaşabileceğimiz türden kahvaltı çöreklerini andıran bu Geç Bronz Çağı hamur halkalarıyla birlikte, çok sayıda ağırşak bulundu. Bunlar, gıdanın üretim amacı, maddi kültürdeki sembolizmi ile gıda kullanımının çeşitliliği konularına dair ipuçları veriyor ve yeni bakış açıları doğuruyor.  Avusturya'nda tuhaf halkaların bulunduğu alan Geç Bronz Çağı boyunca önemli bir ticaret merkeziydi  1970'lerde ve 1980'lerde arkeologların kazdığı yaklaşık 100 büyük tahıl deposu bulundu. alanın tahıl ambarı olduğu açık. Ancak bu alanda tahıl depolama dışında neler yapılıyordu, bunu şimdilik bilemiyoruz" dedi.

Zülfikar Emin - arkeolojikhaber.com