Tilmen Höyük nerededir? Tilmen Höyük Arkeoparkı nedir?

Tilmen Höyük; Toros dağlarından Amik Vadisi’ne uzanan, İslahiye Vadisineki arkeolojik yerleşim alanıdır.

Gaziantep'in İslâhiye ilçesinden Yesemek’e giden yolun 10. kilometresinin solundadır.  Anadolu’nun Hattuşa kentinden sonra en ihtişamlı Hitit Şehirlerinden birinin kalıntıları bulunan Tilmen Höyük,  2003 yılından itibaren yapılan arkeoloji kazıları sonrasında Arkeopark haline getirilmiştir.

Höyükten çıkan arkeolojik buluntular, alanın eski Mezopotamya ve Suriye kültürleri ile eski Anadolu kültürleri arasındaki bağı ve karşılıklı ilişkiyi göstermektedir.

Arkeolojik kazılar sonucu çıkan kalıntılarda alanın tarihinin M.Ö. 4000 yılında başladığı ve M.Ö III. bin yılın son döneminde büyük bir şehir olduğu anlaşılmaktadır. 

Ana höyük 15 metre yüksekliğindedir ve etrafı bir aşağı kent ile çevrilidir. Bu kent batıya doğru uzanır ve doğusundaki nehir kenarına dar bir sınırı vardır.

Tilmen Höyük, Anadolu’da Hattuşa’dan sonra en görkemli şehirlerden biridir. Höyüğün kuzeydoğusunda 8 metre yüksekliğinde, 17 basamaklı ve rampayla çıkılan yuvarlak kuleler vardır.

Şehir iç ve dış kaleden oluşmaktadır. Kalenin surları büyük ve düzgün kesme taşlardan yapılmıştır.

Devasa büyüklükte ve tonlarca ağırlıktaki taşlarla yükselen surlar kentin görkemini gözler önüne sermektedir. Kentin asıl giriş kapısı doğudadır ve iki yanı kapı aslanlarıyla korunmuştu.

Surlar kazamatlı duvar tekniğinde ve birbirine yaslanan masif bloklardan yapılmıştır. Kentin asıl giriş kapısı doğudadır ve iki yanı kapı aslanlarıyla korunmuştur. Bu kapının dışında biri kuzeybatıda, öteki güneybatıda yer alan iki ufak giriş daha vardır.

Alan içerisinde ayrıca çevrede bulunan değişik bitki türlerinin (meşe ve yabani arpa, yabani zeytin ağacı gibi) fotoğrafı, özellikleri ve tıptaki kullanım alanlarının anlatıldığı tabelalara yer veriliyor.

Doç. Dr. Nicolò Marchetti'nin makalelerine göre; Tilmen, Karasu Nehri'nin iki kolu üzerinde verimli toprakları olan bazaltik bir çıkıntı üzerinde bulunur. Yerleşmeye Orta Tunç Çağında Eski Hitit Yıllıklarında bahsedildiği üzere Zalb/war adı verilmiş olabilir. Bunun doğru olduğunu varsayarsak Eski Hitit kaynaklarındaki Puruna Nehri’nin Pyramos/ Ceyhan değil, Afrin olduğu iddiası desteklenmiş olur (bu durumda Atalur Dağı’nın aslında Kurt Dağı ve Haššum kentinin de Kilis yakınlarındaki Oylum Höyük olduğu anlaşılır). Tilmen’deki kalede (Kale Q) “Sumulael’in hizmetkarı, Ibbisin’in oğlu, Katip Lagamalgamil” mührünün yedi baskısını içeren büyük, koni şeklinde bir kapı bullası bulunmuştur. Bu kişi elbette ki bu ismi taşıyan Babil kralıdır (Orta Kronoloji’ye göre yaklaşık olarak MÖ 1880-1845). Bu, bölgede Aššur ile İç Anadolu’yu birbirine bağlayan ağa paralel olan ama biraz daha güneyde bulunan Sippar/Babil’e ait bir ticaret ağının olduğunu işaret eder. Bunun bir başka işareti de Sippar tüccarlarının Sumulael zamanından itibaren Fırat üzerindeki Mari’de bulunması olabilir.