İzmir İli, Menderes İlçesi, Ahmetbeyli Köyü sınırları içinde yer alan Notion, İzmir’e 50 km., Kolophon’a ise 15 km. uzaklıktadır.

Yöre halkı tarafından “Kale” olarak adlandırılan Notion Antik Kenti’nin Akropolisi, Kuşadası-Seferihisar sahil yolunun 40. km.sinde Ahmetbeyli kumsalının doğusundaki iki tepe üzerinde yer alır. Kentin baş tanrıçası Athena Polias’a adanmış olan tapınak, akropolün Batı tepesi üzerinde denize tümüyle hâkim bir konumda bulunuyordu.
  Notion akropolü'nden Ephesos'a bakış

Notion ve Klaros üzerine ilk çalışma İzmirli A. Fontrier[ A. Fontrier, ] tarafından 1880 yılında yapılmış ve Fontrier, Gâvurköy’de (Resmi adı Hristiyan Köy) (bugünkü Ahmetbeyli) ve civarındaki tarlalarda bulduğu Kolophon, Notion ve Klaros yazıtlarını incelemiştir. Ancak bu çalışmasında daha çok Gâvurköy olarak adlandırılan Ahmetbeyli’deki yapılarda kullanılmış olan yazıtları ele almıştır. 

Notion’un lokalizasyonu 1886 yılında yöreye, Wolters ve Szanto ile beraber gelen C. Schuchhardt tarafından yapılmıştır[ C. Schuchhardt, “Kolophon, Notion, Klaros” AM 1886, 398-434.].

1891 yılında Notion’a gelen J. Chamonard ve E. Legrand, üç yazıt bulmuş ve daha sonra yayınlamışlardır[ J. Chamonard, E. Legrand, BCH (1894), 398.].

Schuchhardt’ın ardından 1897 yılında Notion’a önce yalnız, daha sonra O. Bendorf’la gelen Th. Macridy, Schuchhardt’ın Bazilika’nın batısındaki merdivenli ve dikdötgen şeklinde diye tanımladığı yapıdaki yazıtları yeniden kopya etmiştir. 1904 yılında üçüncü kez Notion’a gelen Macridy[ Th. Macridy, “Altertümer von Notion 1” JOA VIII (1905), 155-173.], Gâvurköy’de inşa edilecek yeni kilisede kullanılmak üzere, Papadimitri adındaki bir papazın emri ile “Damia (Damlar)” mevkiindeki bazilikanın mermerlerinin söküldüğünü görmüş ve papazın izni ile Notion’daki ilk kazı çalışmalarını burada başlatmıştır. Macridy, burada çok büyük boyutlardaki iki aslandan da söz eder. Bu aslan heykelleri büyük olasılıkla Apollon Klarios Kutsal Yolu’nu süslüyorlardı. Ancak bugün bu iki heykel de kayıptır. Ayrıca burada başrahibin tahtı olarak kullanılan ancak olasılıkla tiyatrodan getirilerek devşirme olarak kullanılan mavi mermerden arka kısmı kırık 0.70x0.63x060m. ebatlarında, iki köşesinde kanatlı griphonlarla bezeli bir proedria’yı detaylı olarak anlatır. Kazı iki ay sonra Osmanlı Hükümeti tarafından durdurulmuştur. Macridy 1907 yılında aynı yerde kazıya başlar ve bazilika etrafında hıristiyan mezarları bulur.

Notion Akropolisi’ndeki ilk kazılar 1913 yılında R. Demangel ve A. Laumonier yönetiminde yürütülür[ R. Demangel, A. Laumonier, BCH 42 (1923), 353-386., Id., BCH 44 (1925), 322-346.]. Bu kazılarda kentin topografik planı, Athena Polias Tapınağı ve sunağı açığa çıkarılmışsa da bir süre sonra kazı kapatılmıştır.
  Athena Tapınağı

1921 yılında Ch. Picard Notion’da çalışmalar yapmış ve yüzey araştırmalarında bulduğu eserleri İzmir’deki Musevi Okulu’na götürmüştür[ Ch. Picard, ].

1985 yılında E. Atalay başkanlığında yeniden başlatılan kazılar, Atalay’ın 1988 yılında ölümü ile durdurulmuştur[ E. Atalay, “1985 Yılı Notion Kazıları” KST (1986), 69-92.].

1992 yılında Efes Arkeoloji Müzesi’nin, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı yönetiminde, kurtarma kazısı kapsamında başlattığı kazılar daha sonra durdurulmuştur[ M.Büyükkolancı, “1994 Yılı Notion Kazıları” VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (1996), 371-381.].

NOTİON KENTİ’NİN TARİHÇESİ

Notion üzerine ilk bilgiler Herodotos tarafından verilir. Yazara göre, kent bir Aiol kenti idi ve kent halkı Aioller bereketli toprağa sahip ancak, havası İoolarınki kadar güzel olmayan ülkede yaşıyorlardı. Uzaklık açısından irdelendiğinde, onüçüncü Aiol kenti olan Smyrna Aiolis ile İonia arasında kalan tek kenttir. Notion’un, Smyrna’ya uzaklığı ise seksen kilometredir. Anlamı “Güney’deki Kent” olan Notion, başka yerlerde de görülen kent adıdır. Örneğin Strabon, Khios Adası’nda bir liman kenti olan Notion’dan söz eder. Ayrıca Notion’un İ.Ö. V. Yüzyılda Kolophon’un limanı olarak kurulmuş olduğuna bakılırsa, Heredotos’un bu düşüncesinin yanlış olduğu saptanmış olur. Yazarın söz ettiği Notion Aiolis bölgesindeki Neon-Teichos’un güneyindeki gerçek Aiol kenti olan Notion’dur.
  Notion Bouleuterion'u

Kolophon kentinin denize açılımını sağlayan liman Kolophon-Nova (Yeni Kolophon) olarak adlandırılıyordu[ M. Holleaux, “Note sur une inscription de Colophon Nova” BCH XXX (1906), 350-359.]. Halkına da, bir Magnesia yazıtından anlaşıldığına göre, “Deniz kenarındaki Kolophonlular”[ O. Kern, Inschriften von Magnesia, 53, 1. 78-79] ya da “Notion’da oturan Kolophonlular” [Polybios, XXI,48,4. (LİV., XXXVIII, 39,8.)] deniyordu.

Notion da, Kolophon gibi Attika-Delos Deniz Birliği üyesi idi ve yılda üç talentum ödüyordu. Birlikteki vergi dağılımı sıralamasında, Kolophon’dan çok aşağılarda yani birliğin küçük üyeleri arasında yer alıyordu. İ. Ö. 450 yılında Kolophon’un da içinde yer aldığı Atina’ya karşı isyanda, Atina yanlısı Kolophonlular kentten kaçarak Notion’a sığınma isteminde bulunmuşlar ve istemleri kabul edilmiştir. Bu politik sığınmacılar daha sonra diğer İon kentlerindeki Atina demokrasi yanlılarına çağrıda bulunarak, demokratik bir merkez konumuna gelmiş olan Notion’da toplanmayı önermişlerdir.

Peleponnessos savaşlarını anlatan Thukydides’e göre, Sparta donanması İ.Ö. 427 yılında Klaros açıklarına (bize göre Notion’a) demir atar. Ardından Sparta donanmasını izleyen Atina donanmasının komutanı Pakhes Notion’a gelir. Bu sırada Hellen paralı askerlerinden (mersöner) oluşan bir Pers garnizonu bulunuyordu. Bu garnizon olasılıkla akropolisin kuzeyinde hıristiyan mezarlarının olduğu tepedeydi. Zira bugün de burada üç kule ve temeller ayaktadır. Atina komutanı Pakhes kenti alır ve buraya bir grup Atinalıyı ve Kolophon’dan kaçan Atina yanlılarını yerleştirir. Savaş sırasında Pakhes Notion’u bir deniz üssü olarak kullanır. Savaşın uzaması üzerine Sparta, Perslerden Atina’ya karşı yardım ister ve karşılığında Hellen kentlerinin Pers egemenliğine verileceği önerisinde bulunur. Bunu kabul eden Persler Sparta’nın yanında yer alırlar. İ.Ö. 409 yılında Thrasyllos Asia harekâtını başlatır. Bu bağlamda, Notion’un ardından Kolophon’u da ele geçirir[ Xenophon, Hellenika, I, 2, 4. ]. Ayrıca Alkibiades, Notion’da bulunan Atina donanmasını yönetmek üzere başkomutan olarak Atina’dan buraya gelir. Ancak aylar süren uğraşısına karşın, Ephesos’da üstlenmiş olan Lysandros komutasındaki Sparta donanmasını savaşa sokamayan Alkibiades, donanmasının Antiokhos kumandasındaki gemilerini Ephesos’a gönderir. Sayıca Sparta’dan üstün olan Atina donanmasının ikiye bölünüşünü iyi değerlendiren Lysandros, Atina donanmasını İ.Ö. 407 yılında bozguna uğratır. Xenophon, bozgun sonrası Atinalıların ölülerini toplama antlaşması kapsamında, ölülerini alıp Notion’a döndüklerini ve onları kentte gömdükten sonra Lesbos ve Hellen Denizi’ne gittiklerini söyler[ Xenophon, Hellenika, I, 2, 11.]. Bu bozgunun ardından Alkibiades başkomutanlıktan alınır ve İ.Ö. 405 yılında Spartalılar’ın da girişimleri ile öldürülür[ A. Andrewes, “Notion ad Kyzikos: The source compared” JHS CII (1982), 15-19.]. ,

Atina’nın yenilgisine değin Notion kenti Atina yasalarıyla yönetilen kent konumunu korur. İ.Ö. 403/402 yılına tarihlenen bir Atina dekretinde Samos’dan kaçan Atinalı sığınmacıları kabul ettikleri için Notion ve Ephesos halkına teşekkür edilmesi bu iki kentin Atina’ya ve onun demokratik rejimine olan sempatilerinin kanıtıdır.

Notion İ.Ö. 384 yılında yapılan Kral Barışı ya da Antalkidas Barışı’nın ardından Pers yönetimine girer ve bu tarihten Büyük İskender’in İ.Ö. 330 yılında tüm kentlere özgürlüklerini iade edişine değin Pers yönetiminde kalır.

İ. Ö. IV. Yüzyılın üçüncü çeyreği içinde Anadolu’ya İskender ile gelen özgürlük ve barış dönemi, İ.Ö. 323 yılında ölümü ile son bulur. Bu tarihten itibaren Anadolu’daki Hellen kentleri için kaotik bir dönem başlar. İskender’in generalleri arasında en güçlü konumda olan ve Monophtalmos (Tek gözlü) lakabıyla tanınan Antigonos İ. Ö. 316 yılından itibaren Anadolu’da hâkimiyeti ele alır.

İ. Ö. 311-306 yılları arasındaki dönemde, Antigonos’un katkılarıyla Kolophon kentinde büyük bir yapılaşma dönemine girildiği ve olasılıkla Notion’un da yararlandığı bilinmektedir. Antigonos’un egemenliği İpsos Savaşı’na değin sürer ve İ. Ö. 301 yılında bu savaşta ölür. İpsos savaşının ardından yapılan paylaşımda Seleukos Doğu Anadolu, Mesopotamia ve Suriye’yi, Kasandros Makedonia’yı, Lysimakhos ise, Thfakia ve Toroslara kadar Anadolu’yu alır. Böylece Kolophon ve Notion’un da içinde bulunduğu kentler Lysimakhos’un yönetimine girer. Ancak İ.Ö. 294 yılında Lysimakhos’un Kolophon halkını Ephesos’a sürmesi, bir liman kenti olan ve sürekli gelişim içindeki Notion’un daha da güçlenmesini sağlar. Bu tarihten itibaren Apollon Klarios Kutsal Alanı da, Kolophon Nova’ya[ B. Haussoullier, Rev. Phil., 1898, 265.] bağlanır. Kent Kolophon’dan bağımsız ve özerktir[ Haussoullier, 1898, 265.; Notion’un bağımsızlığı için bkz: G. Cardinali, “ Il regno di Pergamo” Studi di Storia Antica IV, 94, dn. 4. ].

İ.Ö. III. Yüzyılda Kolophon ve Notion ortak vatandaşlık (sympoliteia) anlaşması yaparak politik bir birlik oluşturdular. Bu döneme tarihlenen yazıtlarda sıklıkla, Notion’da yaşayan Kolophonlu bireylerin adları geçmektedir. Bunlar olasılıkla Lysimakhos’un Notion’a yerleşmelerine izin verdiği bazı Kolophonlular olmalıdır.

Notion İ.Ö. 218 yılında Pergamon kralı Attalos I’in yönetimine girer. İ.Ö. 196 yılında Suriye kralı Antiokhos III yönetimine girerse de İ.Ö. 191 yılında tekrar Pergamon kralı Eumenes II’nin eline geçer. İ.Ö. 188 yılında yapılan Apameia barışı ile de, Magnesia Savaşı’nda Roma ve müttefiklerinin yanında yer aldığı için Notion’a özerk statüsü verilir.
İ.Ö. 133 yılında başlayan ayaklanma sırasında Aristonikos donanması ile Notion’a gelir ve akropolü ele geçirir; daha sonra da Klaros Kutsal Alanı’nı ve Kolophon’u zapt eder. Tüm bu olaylar sırasında Notion sürekli olarak Roma’nın yanındadır. İ.Ö. 129 yılında Notion tüm Batı Anadolu kentleri gibi Romalıların Provincia Asia’sına dâhil edilir.
Tarihsel gelişiminde Notion özerk bir kent olmasına karşın sürekli olarak Kolophon’un bir parçası olarak görülmüştür. Örneğin Notion’a “Deniz üzerindeki Kolophon, Nea/Nova Kolophon ya da Güneydeki Kolophon” gibi adlar verilirken, Kolophon’a ise Arkhaia ya da Kuzey’deki Kolophon olarak adlandırılıyordu. Bu ekleme sözcükler eklenerek iki kentin birbiri ile karıştırılmasını önlemek istenmiştir.
Kolophon’un tahribinden sonra sosyo-ekonomik yönden giderek çok güçlü bir konuma gelmesine karşın, Notion hiçbir zaman sikke basmamıştır. Kentin Attka-Delos Deniz Birliği’ne ödediği verginin azlığına ve sikke basmamış olması dikkate alındığında,Notion’un en azından Lysimakhos dönemine değin, Kolophon’a göre sosyo-ekonomik açıdan daha güçsüz konumda olduğu görülür.
Kentin akropolünü çevreleyen 4 km. uzunluğundaki kare kulelerle desteklenen sur Hellenistik dönemde inşa edilmiş Roma döneminde de onarım görmüştür. Kentin bugün için saptanmış olan ve ikisi de antik limana açılan kapılarından biri kuzeyde, diğeri ise batıda yer alır. Ayrıca surun güney-doğu köşesinde bir de merdivenli giriş vardır.
Roma döneminde kentin, Akropol’ün kuzeyinde yer alan tepenin eteklerine doğru yayıldığı anlaşılmaktadır.Kentin Hadrianus döneminde büyük imar çalışmaları içinde olduğu ve Athena Polias tapınağının bu dönemde inşa edildiği bilinmektedir. Hellenistik tiyatronun da yine bu dönemde Roma tiyatrosuna dönüştürüldüğü sanılıyor.
Hierokles’e göre Notion Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olmuş ve bu konumunu uzun süre korumuştur.
2007 Yılı Yangın Sonrası Notion Tiyatrosu

Kaynak: Prof. Dr. Nuran ŞAHİN, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü   NOTİON ( MENDERES) Kültür Bakanlığı
İzmir’e 50 km, Kolophon’a ise 15 km uzaklıktaki bir liman kenti olan Notion, bugünkü Ahmetbeyli köyünün sınırları içindedir. Günümüz köylüleri tarafından “ Kale “ olarak adlandırılan akropol, iki tepe üzerine oturuyor ve kentin baş tanrıçası Athena Pollias’a adanmış olan tapınak, akropolün batı tepesi üzerinde denize tümüyle hakim bir konumda bulunuyor. Herodotos’a göre Notion bir Aiol kentiydi ve Aioller bereketli toprağa sahip, ancak havası İonlarınki kadar güzel olmayan ülkede yaşıyorlardı. Notion da Kolophon gibi, Attika-Delos deniz birliğinin bir üyesiydi.M.Ö. IV yy.ın üçüncü çeyreği içinde Anadolu’ya Büyük İskender ile gelen özgürlük ve barış dönemi, M.Ö. 323 yılında, onun ölümü ile son bulur. Bu tarihten itibaren Anadolu’daki Helen kentleri için çok karmaşık ve kanlı bir süreç başlar. M.Ö. III yüzyılda Kolophon ile Notion, bir ortak vatandaşlık anlaşması yaparak politik bir birlik oluşturdular. Bu döneme tarihlenen yazıtlarda sıklıkla Notion’da yaşayan Kolophonlu bireylerin adları geçmektedir.
Notion M.Ö. 218 yılında Pergamon kralı Attalos I‘e bağlanır. M.Ö. 196 yılında Suriye kralı Antiochos III’ün yönetimine girerse de M.Ö. 191 yıllarında tekrar Pergamon kralı Eumenes II’nin eline geçer. Apemeia barışı ( M.Ö. 188 ) ile de Magnesia savaşında Roma ve müttefiklerinin yanında yer aldığı için Notion’a özerk statü verilir.
M.Ö. 133 yılında başlayan ayaklanma sırasında Aristonikos donanması ile Notion’a gelir, akropolü ele geçirir ve kenti Romalıların Asya Eyaletine dahil eder.
Tarihi boyunca Notion bağımsız bir kent olduğu halde Kolophon’un bir parçası gibi görünmüştür. Örneğin Notion’a “ Deniz üzerindeki Kolophon “ ; “ Yeni Kolophon “ ya da “ Güneydeki Kolophon “ gibi adlar verilirken Kolophon kentinin adını ise eski ya da Kuzeydeki sözcükleri eklenerek iki kentin birbiriyle karıştırılması önlenmek istenmiştir.
Kolophon’un tahribinden sonra sosyo-ekonomik yönden giderek çok güçlü bir konuma gelmesine karşın, Notion hiçbir zaman sikke basmamıştır. Kentin, Attika - Delos Birliğine ödediği verginin azlığına ve sikke basmamış olmasına bakıldığında, Notion’un, en azından Lysimakhos dönemine değin, Kolophon’a kıyasla sosyo-ekonomik açıdan daha güçsüz bir konumda olduğu görülür. Kentin akropolünü çevreleyen 4 km uzunluğundaki kale kulelerle desteklenen sur Hellenistik dönemde inşa edilmiş, Roma döneminde de onarılmıştır. Kentin bugün için saptanmış olan ve ikisi de antik limana açılan kapılarından biri kuzeyde, diğeri ise batıda yer almakta, ayrıca surun güneydoğu köşesinde bir de merdivenli giriş bulunmaktadır.
Roma döneminde kentin, akropolün kuzeyinde yer alan tepenin eteklerine doğru yayıldığı anlaşılmaktadır. Kentin Hadrianus döneminde büyük imar çalışmaları içinde olduğu ve Athena Pollias tapınağının bu dönemde inşa edildiği bilinmektedir. Hellenistik tiyatronun da, yine bu dönemde Roma tiyatrosuna dönüştürüldüğü sanılmaktadır.
Notion Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olmuş ve bu konumunu uzun süre korumuştur.     Notion: Batı Anadolu’da, Urla Yarımadası’nın güney kıyısında, İzmir’in 50 km. batısında yer alan kent. İlk kuruluşuna dair hiçbir bilgi yoktur. Aiol kökenli bir kenttir. MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda güçlü bir donanma­sı bulunan Kolophon’un iskelesi durumundaydı. Nitekim Thukydides onu “Kolophonlulara ait Notion” olarak tanımlar. İki kent arasındaki ilişki ve dayanışma yüzyıllar boyunca sürdü. Hellenistik Dönemde kent “deniz kena­rındaki Kolophon” ya da “yeni Kolophon” olarak anıldı. Seleukoslar ve Per­gamon Krallığı döneminde önemini sürdürdüyse de yakınındaki görkemli Efes kentinin gölgesinde kalarak hiçbir zaman önemli bir konuma ulaşama­dı. Kentteki ilk kazılar 1904 yılında başlatılmıştır.