Yazar Sevgi Dönmez, Eski Mezopotamya Toplumlarında Yılanlar Ejderhalar ve Tanrılar adlı eserimde çanak çömleksiz neolitik dönemlerden bu yana sık sık karşımıza çıkan yılan motifinin anlamı, önemi ve dönüşümünü irdeliyor.

"Eski Yakındoğu toplumlarında yer altı güçleri ile bağlantılı olarak dünyada gizli kalmış özlerin ve minerallerin bilgisine sahip bir varlık şeklinde düşünülen yılan, aynı zamanda Prehistorik dönemlerden itibaren mevsimsel döngü ve yeniden dirim ile ilişkilendirilmiştir. Yılanın ilişki içerisinde olduğu tanrısal güçler merkezi yapıların doğuşu ile birlikte farklılıklar göstermeye başlamıştır. Zirai faaliyetler, sulama sistemleri, tahıl ambarları, bitkiler ve şifa ile ilişkili güçlerle bağlantılı olan yılan sembolü kimi zaman kompozit bir varlık olarak gerek arkeolojik belgelerde gerekse çivi yazılı metinlerde karşımıza çıkmaktadır. Yılanlı tanrıça sembolleri Neolitik döneme kadar gitmektedir. Muhtemelen ilkel toplumlar, doğadaki ölüm ve yeniden dirim ile ilgili güçlerin kontrolünün bir tanrıça tarafından yürütüldüğünü düşünmekteydi. Anadolu’da M.Ö. II. binde yer altı tanrıçalarına ilişkin bilgileri Hititçe çivi yazılı belgelerden öğrenmekteyiz. Buna göre, yer altı ile ilişkili tanrıçaların çoğu kader ve nehir kıyısının tanrıçaları olarak betimlenmişlerdir. Bu tanrıçaların, uzun hayat ve şifa verme yetileri bulunmaktadır. Harput Kabartması üzerinde görülen ve belden aşağısı yılan sarmalı şeklinde tasvir edilen yılanlı tanrıça, Eski Babil döneminde ortaya çıkan ve Mısır sanatı özellikleri taşıyan, Suriye orijinli bir yer altı tanrıçası olmalıdır. Ayrıca, Harput Kabartması üzerindeki yılanlı tanrıça savaşın kaderinin belirlenmesinde etkin bir role sahip görünmektedir." diyen Sevgi Dönmez, yazısız dönemlerde çanak çömlek, pandantifler, amuletler, taş heykeller üzerinde, ilerleyen dönemlerde mühürler ve betimli bir çok sanat serinde karşımıza çıkan yılanların anlamını yazılı kaynaklar ve mitolojik sahnelerden yola çıkarak izah ediyor.

Esere göre yılan, Prehistorik dönemlerden itibaren, ölüm ve yeniden dirim ile ilişkili güçler ile bağlantılı olarak ele alınmıştır. Yılanlar, kolayca yeryüzünden yer altına geçebilme kabiliyetlerinden dolayı, gizli minerallerin ve bilginin kaynağı ile ilişkilendirilmiştir. Gizli bilgi ve saklı zenginlikler ile ilişkilendirilen yılanlar aynı zamanda bir kehanet aracı olarak düşünülmüştür.

Yılan ve tanrısal güçler arasındaki ilişki, esasında, Prehistorik dönemlerden itibaren, yılanın sembolik anlamda içerdiği özellikleri kapsamaktadır. Fakat merkezi yapıların doğuşu ile birlikte bu ilişki, su yatakları, nehirler, sulama sistemleri ve zirai faaliyetleri de içerecek bir anlam oluşturmuştur. Mezopotamya’da mevsimsel döngü, şifa ve yeniden dirim ile ilgili faaliyetlerden sorumlu olan yılan ve yılan ejderha ile ilişkili yer altı tanrıları, aynı zamanda savaşçı özellikler de taşımaktadır. Mezopotamya mitolojisinde, yılan genellikle bir tanrı ile bağlantılı gösterilmiş ya da yılanlı tanrı şeklinde tasvir edilmiştir. Bu tanrıların çoğu Mezopotamya mitolojisinde yer altı tanrıçası Ereškigal’in eşi ya da oğlu şeklinde geçmektedir. Mısır mitolojisinde ve sanatında ise yılan genellikle bitkilerden ve tahıl ambarlarından sorumlu bir tanrıça ile ilişkilendirilmiştir. Anadolu panteonunda yer altı ile ilişkili tanrıçalar, genellikle Mezopotamya’nın yer altı tanrıçası Ereškigal’in özelliklerini taşımaktadır. Bu tanrıçalar, yazılı belgelerde zaman, kader, şifa ve uzun hayat ile ilişkili olarak geçmektedirler.

Arkeoloji ve Sanat Yayınlarının 40. yılında arkeoloji kitaplığına kazandırdığı eser için Prof. Dr. Turgut Yiğit; "Mezopotamya uygarlıklarını yılan ve yılan-ejderha açısından ele alan, tarihsel süreci de aynı açıdan takip ederek ilgiyle izlenen bir serüvene dönüştüren bu eser, yine aynı motif açısından bir başvuru kaynağıdır.
Arkeoloji ve eskiçağ tarihi bilim alanlarında kendini geliştirmiş ve birikimini bu değerli eserde yansıtmış olan Dr. Sevgi Dönmez’i tebrik ediyorum" diyor.

Eser, Arkeoloji ve Sanat Yayınlarının internet sitesinden indirimli edinilebiliyor: "https://www.arkeolojisanat.com/shop/urun/yilanlar-ejderhalar-ve-tanrilar-_11_19576.html"