Van’ın Muradiye ilçesinde yürütülen Körzüt Kalesi kazılarında, Urartu Kralı Minua dönemine tarihlenen ve sitadele giriş sağlayan dikdörtgen avlulu özgün bir kapı sistemi gün yüzüne çıkarıldı. “Geleceğe Miras” projesi kapsamında sürdürülen çalışmalarda tespit edilen anıtsal surlar, devasa taş blokları, bastiyon-kurtin düzeni ve savunma kurgusuyla Urartu mühendisliğinin ileri düzey askeri mimari anlayışını gözler önüne seriyor.

Urartu Askeri Mimarisi Yeniden Şekilleniyor: Körzüt Kalesi’nde Anıtsal Giriş Yapısı Ortaya Çıktı
Urartu Krallığı’nın doğu sınırlarını güçlendiren askeri merkezlerden biri olan Körzüt Kalesi, 2022 yılından bu yana yürütülen sistematik kazılarla bölgedeki savunma mimarisine dair yeni ve önemli bulgular sunmaya devam ediyor. Van’ın Muradiye ilçesine bağlı Uluşar Mahallesi’nde, kayalık bir yükselti üzerinde konumlanan kalenin Urartu Kralı Minua tarafından inşa ettirildiği bilinmektedir. Son kazı sezonunda sitadele erişimi sağlayan, surların içine entegre edilmiş dikdörtgen avlulu bir giriş yolunun ortaya çıkarılması, Urartu askeri planlamasının ayrıntılarını anlamak açısından dikkat çekici bir gelişmedir.

Geleceğe Miras Projesi Kapsamında Sürdürülen Çok Disiplinli Kazılar
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ve desteğiyle Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Sabahattin Erdoğan başkanlığında yürütülen kazılar, bu yıl Cumhurbaşkanlığı kararıyla “Geleceğe Miras” projesine dahil edilmiştir. Projede arkeologlar, epigraflar, mimarlık tarihçileri ve konservatörlerden oluşan geniş bir uzman ekibi yer almaktadır.

Körzüt Kalesi’nde şimdiye kadar tespit edilen buluntular arasında tonlarca ağırlığa sahip bazalt bloklardan örülen surlar, iki tapınak yapısı, taş bloklara yazılmış altı satırlık çivi yazılı tabletler, metal ok uçları, bronz buluntular ve Orta Çağ’a tarihlenen sikkeler bulunmaktadır. Bu yıl açığa çıkarılan dikdörtgen avlulu giriş sistemi ise kazının en önemli mimari keşifleri arasında yer alarak sitadelin savunma stratejisini aydınlatmaktadır.

Anıtsal Surlar ve Avlulu Giriş: Urartu Mühendisliğinin İzleri
Doç. Dr. Erdoğan, özellikle kalenin kuzeydoğu köşesinde ortaya çıkarılan giriş ünitesinin Urartu mimarisi açısından özgün bir örnek teşkil ettiğini belirtmektedir. Dikdörtgen planlı ve açık avlulu bu geçiş yapısı, yaklaşık 10 metre yüksekliğinde ve 4 metre genişliğinde sur dizileriyle bütünleşmiş durumdadır. Surların 9 taş sırasından oluştuğunu belirten Erdoğan, burada görülen bastiyon (savunma kulesi çıkıntısı) ve kurtin (bastiyonlar arası duvar) düzeninin Urartu mühendislerinin savunma stratejilerine verdiği önemi gösterdiğini vurgular.
Urartu giriş mimarisinin karakteristik özelliği olan “akslı olmayan” düzen, Körzüt Kalesi’nde de belirgin şekilde gözlemlenmektedir. Buna göre dışarıdan gelen bir saldırı doğrudan kapıya yönelmek yerine dolaylı bir hat üzerinden ilerlemek zorunda kalmakta, böylece savunma avantajı artırılmaktadır. Bu mimari yaklaşım, kalenin askeri fonksiyonunun ne kadar dikkatle planlandığını ortaya koyar.

Dev Taş Bloklarla İnşa Edilen Eşsiz Bir Savunma Sistemi
Kazılarda dikkat çeken bir diğer unsur, surlarda kullanılan taş bloklardır. Doç. Dr. Erdoğan, her biri yaklaşık 2 metre uzunluğundaki devasa taş blokların Urartu savunma yapılarında nadir görülen bir ölçekte olduğunu ifade etmektedir. Bu boyuttaki taşlara ne Van Kalesi’nde ne de diğer Urartu merkezlerinde rastlanmıştır. Taşların bir kısmının doğrudan kalenin bulunduğu kayalık alandan kesilerek kaydırma yöntemiyle surlara taşındığı belirlenmiştir. Bu yöntem, hem yapı malzemesinin verimli kullanılmasını hem de kalenin bulunduğu bölgenin jeomorfolojik avantajlarının değerlendirildiğini göstermektedir.

Surların anıtsal boyutları, kalenin askeri önemini ortaya koyan en güçlü kanıtlardan biridir. 8–10 metre yüksekliğindeki bu savunma sistemi, bölgedeki diğer Urartu kaleleriyle karşılaştırıldığında Körzüt Kalesi’ni ön plana çıkarmaktadır. Mimari blokların işçiliği, taşların yerleştirilme tekniği ve giriş ünitesinin plan düzeni, Urartu mimarisinin bölgesel çeşitliliğini anlamak açısından da katkı sunmaktadır.

Necmettin Karaca aa