Bumin Kağan kimdir? İllig Kağan kimdir?

Bumin Kağan (Bumın kağan veya İllig Kağan) Türk adını kullanan ilk devlet olan ilk Göktürk Kağanlığı'nın (MS 552) kurucusudur. Hükümdarlıktan önceki hayatı hakkında efsaneler dışında bilgi yoktur.  Bumin Kağan'ın doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 552 yılında hayatını kaybettmiştir. Babasının Aşina aşiret beyi Tuvu (veya Nadulu) olduğu rivayet edilmektedir.  

Göktürk Devleti'nin efsanevi kurucusu ve ilk hükümdarı Bumin Kağan, hükümdarlığı sırasında Avarları batıya sürerek, Çin ile siyasi-ekonomik ilişkiler kurmuştur.

Göktürkler tarih sahnesine çıktıkları sıralarda Juan-juanlara tabi olarak, Altay Dağlarında an’anevi sanatları demircilikle uğraşıyorlar ve bu devlete silah imal ediyorlardı. Devrin Çin yıllıklarından, Göktürklerin bu sıralarda da dağınık halde bulunmadıkları ve federatif bir mahiyette Juan-juanlara bağlı oldukları görülmektedir. Nitekim Tu-wa adlı başbuğun yerine hanedanın başına geçen Bumin, 534 yılında Kuzey-Tabgaç idarecileriyle siyasi münasebet kurdu. 542’de akıncıların başında Huagn-ho Nehri yakınlarına kadar ilerledi. 546’da Juan-juan Devletine karşı ayaklanan Tölesleri itaat altına aldı. Bu başarısından sonra Juan-juan Devleti hükümdarı ile eş değerde olduğunu göstermek maksadıyla kızına talip oldu. Ancak bu isteğinin kabaca reddedilmesi üzerine üst üste vurduğu darbelerle Juan-juan Devletini çökertip arazisini tamamen hakimiyeti altına aldı. İl-kağan unvanını alarak tahta çıktıktan sonra eski Hun başkenti Ötüken’i ele geçirerek devlet merkezi yaptı (552). Bumin Kağan, hükümdarlığını ilan ettikten sonra, küçük kardeşi İstemi’ye, Yabgu unvanıyla ülkenin batı kanadının idaresini verdi. İstemi Han, yeni yerler fethederek Batı Göktürk Kağanlığının temellerini atarken, Bumin Kağan, tahta çıktığı yıl içerisinde öldü. Yerine, oğlu Kolo (Kara) ve bunun genç yaşta ölümü üzerine de diğer oğlu Mu-kan Kağan geçti.

Çin prensesiyle evlendi.

Daha sonra Çin’in iç karışıklıklarından faydalanarak hızla yeni bir Türk imparatorluğu kurdu. Devletin kuruluşundan kısa bir zaman sonra hayatını kaybetti. Kurulan devletin başkenti Orhon kıyılarında, Ötüken Dağı eteklerindeydi. Kardeşi İstemi Yabgu, kendisine devletin kuruluşunda büyük ölçüde yardım etmiştir.

Göktürk devleti, ilk Türk imparatorluğu olan Hun (Kun) devletinden en az 7 yüzyıl sonra aynı topraklarda kurulmuşsa da doğrudan doğruya ''Türk'' adını taşıyan ilk devlet Bumin Kağan’ın kurduğu imparatorluktur. Bu bakımdan Bumin Kağan’ın Türk tarihindeki yeri ayrıdır.

Bumin Kağan 551 yılında Prenses Chang'le ile evlenerek Batı Vey hanedanı ile akrabalık kurdu. 552'de Huai-Huang'ın kuzeyinde Cücenlere ağır ve ani bir darbe vurarak bu devleti ortadan kaldırdı. Daha sonra Ötüken merkezli Göktürk Kağanlığı'nı kurdu.

Bumin büyük başarıları sayesinde ''İllig Kağan'' unvanını aldı. Devletinin batı kanadının yönetimini küçük kardeşi İstemi Yabgu'ya verdi. Bumin Kağan'ın vefatının ardından yerine oğlu İssik Kağan geçti. İssik ölünce yerine kardeşi Mukan Kağan geçmiştir.

Kül Tigin yazıtlarında adı geçmektedir

Moğolistan'da Orhun nehri yakınlarında bulunan Kül Tigin Yazıtlarının doğu yüzünde; "Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş, düzenleyi vermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu salarak dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapı'ya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Göktürk öylece oturuyormuş." şeklinde Bumin Kağan'dan bahsedilmektedir.