Amphitheatrum nedir?

Amphitheatrum: Antik Roma’da deniz savaşı gösterilerinin, gladiator-gladyatör ve vahşi hayvan gösterilerinin düzenlendiği, çepeçevre oturma sıraları bulunan daire veya oval planlı yüksek yapı.

Günümüze dek ulaşan en önemli örnekleri, M.Ö. I. yüzyıla tarihlenen İtalya’daki Colosseum-Kolezyum, Pompeii’deki amphitheatrum ve Tunus’un El Cem şehrindeki Colosseum-Kolesyum amphitheatrum'larıdır.

İlk örnekleri Etrüskler tarafından yapılmıştır.

Başlıca bölümleri; oturma sıraları, arena ve kulislerdir.

Gösterilerin yapıldığı alana arena denir.

Oturma sıraları arenaya kadar inmez. Arenanın çevresinde 4-5 metre yüksekliğinde podium olarak adlandırılan koruyucu bir duvar yer alır. Bu duvar seyircileri vahşi hayvan saldırılarından korumak için yapılmıştır.

Podiumun hemen üst kısmında toplumun ileri gelenleri için yapılmış localar bulunur ve imparatorlar locanın bulunduğu ve suggestus olarak adlandırılan yüksek yerde otururlardı.

Halk ise diğer kısımlarda otururdu. Oturma sıralarının bitiminde bir galeri ve bu galeride, halkı güneşten korumak amacıyla gerilen büyük tentelerin (Velarium) iplerinin bağlandığı direkler yer alırdı.

Amphiptheatrumların tam ortasında yer alan arenanın zemini kum ile kaplıydı; düz, daire veya oval biçimli olup üzerinde savaş oyunları, gladyatör ve vahşi hayvan dövüşleri yapılmaktaydı.

Dövüş yapan kişiye de bestiarius (venato) denirdi. Bu kişiler para karşılığı arenada vahşi hayvanlar ile dövüştürülürdü; bunlar savaş esirleri, cezaya çarptırılmış suçlular ya da ücretle tutulan kişilerden oluşurdu.
Gladyatörlerin zincire vurulmasına da vinciri denmektedir.

Seyircilerin raha bir şekilde giriş ve çıkışlarını sağlayan ana ve büyük girişe aditus maximus, diğer kapılara da vomiforia denmekteydi.

Ayrıca dövüşçülerin girişi olan sanavivaria ve ölülerin çıkarılması için kullanılan mortalis denilen kapılar mevcuttu.

Gösterilere çıkan insan ve hayvanların bulunduğu kısımlara ise kulis denmekteydi. Kulisler genellikle arenanın altına inşa edilirdi. Burada vahşi hayvanların kafesleri, gladyatörlerin odaları yer almaktaydı.
Hayvanların arenaya çıkışları da zemin seviyesindeki kapakların açılmasıyla gerçekleşirdi.

Kulislerde ayrıca, gösterilerde ölenler için cenaze odaları (spoliarium) vardı. Amphiptheatrumlar vilicus denilen yöneticiler tarafından idare edilmekte, bu yöneticiye bekçi (custos) ve kapıcı (ostiarius) etmekteydi. Vilicusların yardımcıları arasında, gösterilerin yapılacağı günlerde seyircilere yol gösteren dissignatorlar da yer almaktaydı.

Gösterilerin yapıldığı zemini kumla kaplı arenada çalışan bir grup görevliye arenarius denmekteydi. Bunların yaptığı işler; arenadaki kumların yenilenmesi, kanların temizlenmesi, gladyatörler ile ilgilenilmesi, gösterilerden sonra insan ya da hayvanlardan arta kalan kalıntıların kaldırılmasıydı.

Gösteriye çıkacak olan gladyatörlerin isimlerini anons eden kişilere ise praecones denmiştir. Gladyatör dövüşlerini editör muneris düzenlerdi. Gösterilerin ilk yıllarında bu kişiler sıradan vatandaşlara arasından seçilebilmekteydi, ancak bu iş daha sonraları imparator tarafından bizzat üstlenilmiştir.

Gösteriler ile ilgili bazı duyurular (edictum) evlerin, resmi binaların, ana yolların kenarlarındaki anıtsal mezarların duvarlarına asılırdı. Bu duyurularda, gösterinin türü, gladyatörlerin sayısı, gösterinin yapılacağı yer, tarih hakkında bilgiler bulunurdu.

Gösterinin yapılacağı gün, dövüşçülere katılacak olan gladyatör gruplarının Amphiptheatruma gelişlerinde pompa ismi verilen tören düzenlenirdi..