Tokat’ta, İslami dönem Anadolu şehirlerindeki temizlik anlayışının en erken örneklerinden biri olan “Sık Dişini Helası”, kapsamlı restorasyonun ardından “Temizlik ve Su Kültürü Müzesi” olarak yeniden hizmete açıldı. Dünya Tuvalet Günü’ne denk getirilen açılış, kentsel mirasın korunması, toplumsal hijyen bilincinin güçlendirilmesi ve su temelli kent kültürünün hatırlatılması açısından önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.

Anadolu Şehir Kültüründe Temizlik Altyapısı
Tokat’ta bulunan ve halk arasında “Sık Dişini Helası” olarak bilinen yapı, İslami dönem Anadolu şehirlerinde erken kent hijyeni uygulamalarının nadir örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. 14. ya da 15. yüzyılda inşa edildiği düşünülen bu umumi tuvalet, Osmanlı döneminin ortak kullanım alanlarını belgeleyen bağımsız mimari yapılar arasında yer alıyor. Hem mimari özellikleri hem de şehir planlaması içerisindeki kamusal rolü nedeniyle, dönemin toplumsal yaşam ve temizlik pratiklerini somutlaştırması bakımından bilimsel araştırma değeri taşıyor.
Bu yapının müzeye dönüştürülmesi, yalnızca mimari bir restorasyon değil; aynı zamanda şehir tarihinin yaşayan bir belge olarak korunmasını amaçlayan kültürel sürdürülebilirlik çalışmasının parçası niteliğinde. Su temelli temizlik algısının Anadolu kültürü içerisindeki yeri, müzenin temel kavramsal çerçevesini oluşturuyor.

Restorasyon ile Kültürel İşlev Kazandırma
Tokat Belediyesi öncülüğünde gerçekleştirilen restorasyon süreci, yapının tarihsel dokusunu koruyarak işlevsel bir müze formatına dönüştürülmesine odaklandı. Zaman içerisinde kullanım dışı kalan helanın çevre düzenlemesi ve mimari bütünlüğü, koruma kurullarının denetiminde yenilenerek tekrar halka açılabilir hale getirildi. Müze içinde, Osmanlı kent altyapısında su kullanımının yeri, temizlik ritüelleri, mahalle örgütlenmeleri ve kamusal alanlarda hijyen politikaları gibi tematik alanlar ziyaretçilere sunuluyor.

Kentin sosyal tarihini gözler önüne seren müze, gelecekte helâ kültürü, şehir su yolları, vakıf sistemi ve toplumsal hijyen fonksiyonları gibi konularda akademik araştırmalar için bir referans merkezi olma potansiyeli taşıyor. Böylece hem kültür turizmini zenginleştiren hem de bilimsel veri üreten yeni bir kent hafızası mekânı ortaya çıkmış oluyor.

Hijyen Bilincini Güçlendiren Müze Yaklaşımı
Tokat Belediye Başkanı Mehmet Kemal Yazıcıoğlu açılışta yaptığı konuşmada, müzenin yalnızca geçmişi belgeleyen bir yapı olmadığını; güncel hijyen kültürünün desteklenmesi açısından da işlevsel bir kamusal araç olduğunu vurguladı. Dünya Tuvalet Günü’nde açılışın gerçekleştirilmesi, küresel ölçekte hijyen eşitsizliği, su kaynaklarına erişim sorunları ve sağlıklı kent altyapıları gibi konuları yerel bir perspektifle gündeme taşıdı.
Bu bağlamda müze, temizlik kültürünü yalnızca tarihsel değil, aynı zamanda sosyolojik ve halk sağlığı bağlamında ele alarak, toplumun her yaş grubundan ziyaretçi için farkındalık alanları oluşturuyor. Temizlik uygulamalarının kültürel anlamı, suyun sadece bireysel hijyen değil, kent yaşamı ve manevi düzen açısından da taşıdığı önem üzerinden kurgulanarak sunuluyor.

Sonuç: Kültürel Mirasın Güncel Toplumsal İşlevi
“Sık Dişini Helası”nın müzeye dönüştürülmesi, Anadolu şehirlerinde temizlik kültürü mirasının korunmasının yanı sıra, toplumsal hijyen bilincinin güçlendirilmesine yönelik örnek bir uygulama olarak değerlendirilebilir. Tokat’ta yürütülen bu dönüşüm, su ve temizlik kültürüne dair tarihi yapıların sadece turistik değil, aynı zamanda eğitimsel içerik üreten sosyal mekânlara evrilebileceğini gösteriyor. Dolayısıyla bu müze, geçmişin kent altyapısı ile geleceğin sürdürülebilir şehir planlaması arasında kültürel bir köprü oluşturuyor.

Ekber Türkoğlu aa