Kronolojik tarih bilincinden yoksun haberciler zaman zaman "yok artık!" dedirtecek arkeoloji haberlerine imza atıyor ve kınanıyorlar. Fakat okuyanı dumura uğratan hata, her ne kadar gazeteci eli ile yayılmış olsa da resmi bir kurumun idarecisinden kaynaklanıyorsa durum daha vahimdir! Daha da beter olasılık ise o hatayı kurum idarecisine "konunun asıl muhataplarının" yaptırmasıdır. Peki bu vakada durum ne kadar vahim? Gelin birlikte sorgulayalım:

Öncelikle belirtelim ki beşer şaşar ve her insan hata yapabilir. Bu çuvaldız niteliğindeki haberden önce iğneyi kendimize batırmakta yarar var: Arkeolojikhaber olarak zaman zaman hatalı haberlere imza atabiliyoruz. Rekabette geri düşmeme kaygısı ile yanıltıcı demeçleri yeterince doğru süzemediğimiz haller oluyor ki acele ile kafa göz yaran tashihlerimizin dillere destan olduğu haller de yaşadık. Okurumuza saygıdan dolayı özür dilediğimiz haberler de oldu. Ancak dar kadro ve sınırlı olanaklara rağmen her haberi mümkün olduğunca süzerek, bilimsel tutarlılık ihtimalini gözden geçirerek sunmaya gayret ediyoruz. Hele de o haber birine mağduriyet doğuruyorsa kılı 40 yarıyoruz. Hatta bazen içeriğinden emin olmadığımız, işin aslını çözemediğimiz hallerde haberi günlerce geç verdiğimiz de oluyor. Bu editör denetim mekanizması 8 yıldır arkeolojikhaber'in dosta düşmana karşı ayakta ve saygın kalmasının en önemli nedenlerinden. Ki arkeolojikhaber bugüne dek her ne kadar profesyonel disiplinle çalışsa da henüz maddi kazanç sağlayamadığı gibi "sosyal sorumluluk projesi" hükmünde görev yapmaktadır.

Bu nedenle özellikle bir ya da iki kişi ile ayakta durmaya çalışan butik haber sitelerinin hatalarını hoş görebiliyoruz. Çünkü genellikle bir iki kişilik ekip, genelde de ikinci iş olarak hızlı ve farklı olabilmek için haberleri alelacele girmek zorunda kalıyor ve hataya davetiye çıkartıyorlar. Bazen hata "yok devenin nalı" dedirtecek kadar büyük de olabiliyor.  Ki geçtiğimiz yıl muhtemelen otomatik çeviri sitesi kullanılmaktan doğan bir hata olduğu için "100 bin yıllık sikke bulundu" haberini görmezden gelmeyi tercih etmiştik. 

Öte yandan bu işten kazanan, kazançları artırabilmek için sansasyon amaçlı haberleri şişiren, arkeoloji haberi diye pazarlayan ve aynı haberi tekrar tekrar bir kaç ay ara ile yeniymiş gibi sunanları ise topyekun kınamakla yetiniyoruz. Zaten tek tek onların haber hataları ile uğraşmak onların reklamını yapmaktan başka işe yaramıyor. 

Gerektiği hallerde ise bize pahalıya mal olsa da muhataplarımıza hatalarını göstermeye gayret ediyoruz. Amacımız onları kınamak ve sayelerinde okunma oranımız yükseltmek değil, çünkü bunu sağlamanın başka yolları da var ama bize yakışmaz. Amacımız; hatanın farkına varılmasına vesile olmak, yaygınlaşmasını önlemek ve ibret oluşturmasını sağlamaktan ibarettir. Özellikle de kurumsal yapıya sahip, denetim mekanizmaları mevcut kurumların hatalarını görmezden gelemiyoruz.

Bilenler anımsayacaktır; Avrupa Birliği'nden gelen destekle kurulan sözde Milli "Türkiye Arkeoloji Enstitüsü"nün yayınladığı katalogtaki hataları gözler önüne serdiğimiz için yalanlanmış, hakarete maruz kalmış ve "tu kaka" edilmiştik. Arkeolojikhaber hâlâ Arkeolojikhaber! Katalog hâlâ internette dolaşıyor... Peki ya o sözde "Türkiye Arkeoloji Enstitüsü" nerede ve ne durumda?

Biz doğruyu ve gerçeği aramakla mükellefiz ve doğru olduğumuz sürece yardımcımızın kim olduğunun farkındayız!

3500 YILLIK ROMA DÖNEMİ SÜTUNLU CADDESİ NASIL BULUNDU?

Bugün görmezden gelmemiz mümkün olmayan bir "hatalı" haber yayınlandı. Üstelik bu haber ,bir site tarafından değil bir ajans tarafından yayınlandığı için, o ajansa abone pek çok haber kurumu da aynı hataya düşmüş oldu.

Haber, "Antalya’da deniz manzaralı 3 bin 500 yıllık 800 metre uzunluğunda sütunlu cadde keşfedildi" başlığını taşıyor." İçerikte keşif Roma Dönemi'ne ait deniliyor.

Peki Roma Devleti ne zaman kuruldu? Gerçek kuruluş tarihi tartışmaya açık ama efsanevi kuruluş tarihi bile M.Ö. 753.  Yani Roma Devletini götürseniz, götürseniz 2750 yıl önceye götürebilirsiniz ki o da ancak küçük bir şehir devleti olarak. M.Ö. 300'lü yıllarda Büyük İskender'in Antik Makedonya Krallığı'nı dünya devletine dönüştürdüğü göz önünde tutulursa daha büyük bir Roma devletinin fanteziden ibaret kalacağı aşikardır.

Eğer bu cadde söz konusu tarihte yapılmış olsaydı "Hitit Dönemi sütunlu caddesi" demek uygun olurdu! Oysa mimari tarihine göre böyle bir keşif de mümkün değil. O tarihte bulsanız bulsanız "aslanlı yol" bulabilirsiniz!

ROMA DÖNEMİ ÖNCESİ İNŞA EDİLMİŞ BİR  SÜTUNLU CADDE OLABİLİR Mİ?

Eğer olabilirse Göbeklitepe'nin keşfi kadar dünyayı sarsacak bir keşif olur!  Mimari Terim sözlüklerine göre sütunlu cadde; "Antik Roma mimarisi yeniliklerindendir" ve ilk örnekleri M.S. Birinci yüzyıla tarihlenir." 

Yani en eski sütunlu cadde 1900 yıllık iken Hıdırlık Kulesi arkeolog ve restoratörlerinin 3.500 yıllık sütunlu cadde keşfetmiş olması arkeoloji ve mimari tarihini dünya çapında değiştirecek bir keşif olurdu!  

HATANIN KAYNAĞI KİM VE KİMLİĞİ NEDEN ÖNEMLİ?

Haberden anladığımız kadarı ile hatalı bilginin kaynağı; Antalya Büyükşehir Belediyesi Etüt Proje Şube Müdürü Ezgi Öz... Çünkü haberdeki ifade şu şekilde: " Yapılan çalışmalar esnasında Roma Dönemi’ne ait 3 bin 500 yıllık sütunlu bir cadde bulunduğuna dikkati çeken Öz, şu bilgileri paylaştı: “Kaleiçi’nin önemli bulgularından biri. Üç Kapılara kadar uzanıyor. Burada da denize kadar olan bağlantısını bulduk. Aslında o caddeyi ayağa kaldırıyoruz. 3 bin 500 yıl önce Roma Dönemi’ne ait. Kültür Bakanlığımız devamının olduğunu öngörüyor, tahmini 800 metre olduğunu düşünüyoruz. Şu ana kadar yaklaşık 100 metrelik kısmına ulaştık.”

Her ne kadar Etüt Proje Şube Müdürü olmasından dolayı mimarlık tarihini kaba hatları ile hele de Antalya gibi turizm ve arkeoloji başkenti olarak nitelendirilen bir kentte görevli ise bilmesi gerekse de Ezgi Öz hanımefendinin siyasi tarih uzmanı olması gerekmez...Ancak hatanın sadece siyasi tarih değil, mimari tarih hatası da içermesi düşündürücü! Eğer hatanın kaynağı Antalya Büyükşehir Belediyesi Etüt Proje Şube Müdürü Ezgi Öz'ün şahsi yorumu ise vahametin boyutu en alt seviyede demektir. 

Peki bu bilgi ona başkası tarafından verildiyse? Yoruma lüzum yok! 

Antalya Büyükşehir Belediyesi Etüt Proje Şube Müdürü Ezgi Öz, bu konuda en kısa zamanda açıklama yapmalıdır. Eğer bu hatalı bilgi kendisine o projede görev alan biri tarafından verildi ise durum daha da vahim. Ciddi bir koordinasyonsuzluk ve hatta daha vahimi liyakatsizlik söz konusu olabilir... 

Neden böyle bir olasılık aklımıza geliyor. Çünkü yine haberde yer alan ifadelere göre " Kültür Bakanlığımız devamının olduğunu öngörüyor" diyen Ezgi Öz, konuyla ilgili birileri tarafından bilgilendirilmiş görünüyor. Ama tarihlemeyi o mu uydurdu, başkasının gazına mı geldi, orasını bilemeyiz.

BARİ SEN YAPMA İHA!

Bir diğer önemli nokta, habercilerin çalıştıkları sahaların konularına hakimiyet boyutu.  İhlas Haber Ajansı gibi onlarca yıllık deneyime sahip ve editör denetimi mevcut bir mekanizmada bu demeç muhabir ve redaktörün dikkatinden kaçsa dahi, editörün süzgecinden geçmemeliydi!  

"Genç Cumhuriyet dönemi mi? Biz yaşlı cumhuriyet döneminde miyiz?"

Öte yandan aynı haberde "Genç Cumhuriyet dönemi" ifadesi geçiyor ki bu hatanın ABB Etüt Proje Şube Müdürü Ezgi Öz'den mi yoksa haberi kaleme alan muhabirden mi kaynaklandığı pek anlaşılmıyor...  Esasen tarihi terim olarak "genç cumhuriyet" ifadesi yanlış. Tarihi terim olarak o dönem "erken cumhuriyet dönemi" ifadesi ile kullanılır. Gençlik ve yaşlılık "biyolojik canlılar" söz konusunda olduğunda kullanılan sıfatlardır. Devletler ve kurumlar söz konusu olduğunda kullanılacak doğru terim, "erken ve geç" şeklinde olmalıdır... Ne yazık ki bu ifade günümüzde pek çok haber kaynağı tarafından yapılan bir hata... Böyle yaygın bir diğer kullanım hatası ise "kaydetti" ifadesi.. Bu ifade sözlü anlatımlar için kullanılmamalıdır. Ancak yazılı demeç ve ifadeler için kullanılabilecek bu terim ne yazık ki canlı yayınlanan konuşmalar için bile kullanılır hale geldi.. Amacımız kimseye habercilik dersi vermek olmadığı için kısa kesmekte yarar görüyoruz...  

HATA SOSYA MEDYADA BÖYLE AYIPLANDI!

Ünlü editör arkeolog Nezih Başgelen hatanın vehanetimiyle ilgili şu paylaşımı yaptı: 

3500 YILLIK ROMA DÖNEMİ SUTUNLU CADDE (!!!???...) BULUNMUŞ. Önce haberin başlığında mı bir hata var diye hemen metni ve verilen açıklamayı okudum . Orada da ayni durumun daha da ayrıntılı bir şekilde yetkili açıklaması olarak yer aldığını görünce gerçekten çok şaşırdım . Haberi ve açıklamaları ciddiye alırsak M.Ö 1500'lerde Hititlerin Anadolu'ya hakim olduğu döneme ait sansasyonel bir sütunlu cadde ile karşı karşıyayız (!) Antalya gibi tarihi ve arkeolojisi yakinen bilinen ve tüm dünyanın ilgi odağındaki bir yerde böyle bir bulguyu basına verirken uzman açıklamasında çok daha dikkatli olunması gerekirdi. Kültür ve sanat alanlarında kazı haberlerinin ilgiyle izlendiği verilen bilgilerin titizlikle kontrol edildiği bir iletişim dünyasında bu haberle düştüğümüz garip durum ve cehalet her açıdan düşündürücüdür. NB

Bazı yorumcular ise konuyu şöyle ti'ye aldılar: 

3500 yıllık gel de inan. Hem de Roma
***
ÖSYM de en az puanı kim istiyor, öğrendik sanırım...
***

Yol Göbeklitepe' ye uzanıyormuş demediklerine şaşırmak lazım

***

tut kelin perçeminden… muhabirinden yazarına kalite düştükçe düşüyor. Bir canlı yayında basit bid deprem haberini verirken bile acz içinde kalıyorlar. Onları dinlerken, ben de…

***

Bu arada Antalya Büyükşehir Belediyesi'ne ve demeç veren Ezgi Hanım'a ki; (kendi cümlelerinde geçen 3500 yıl ifadesini de çıkarttık.) e-posta gönderdik bakalım cevap gelecek mi?

Yaşar İliksiz - arkeolojikhaber.com