Van Kalesi’nin eteklerinde doğal su kaynakları ve asırlık ağaçlarla çevrili bir alanda konumlanan Horhor Cami, kapsamlı restorasyon sürecinin ardından bir asrı aşkın aradan sonra yeniden beş vakit ibadete açıldı. Tarihsel kimliği, Bediüzzaman Said Nursi ile ilişkilenen kültürel mirası ve modern peyzaj düzenlemeleriyle dikkat çeken cami, Van’ın inanç ve kültür turizminde yeni bir odak noktası oluşturuyor.

Horhor Cami’nin Yeniden Doğuşu: Tarihsel, Mimari ve Toplumsal Belleğin Yeniden İnşası

Tarihsel Katmanlar: Horhor Cami’nin Kökeni ve Osmanlı Dönemindeki İşlevi
Van Kalesi’nin kuzey eteklerinde yer alan Horhor Cami, kitabesi ve vakfiyesi bulunmamakla birlikte mimari nitelikleri dolayısıyla 18. yüzyıla tarihlendirilen önemli bir Osmanlı yapısı olarak değerlendirilmektedir. Bölgedeki doğal su kaynağının çıkardığı “horhor” sesinden adını alan cami, yalnızca bir ibadet mekânı değil, döneminde bir medrese işlevi de üstlenerek talebe yetiştirilmesine katkı sağlamıştır. 1897-1907 ve 1912-1914 yılları arasında Bediüzzaman Said Nursi’nin dini eğitim faaliyetlerinde kullandığı cami, 1. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan tahribatla yıkıma uğramış; kaynaklarda, bölgeden çekilen Ermeni gruplar tarafından harap edildiği aktarılmaktadır. Yüzyıl boyunca harabe hâlde kalan yapı, Van’ın kültürel hafızasında özel bir yere sahip olmayı sürdürmüştür.

Restorasyon Süreci: Modern Müdahaleler ve Mekânsal İyileştirmeler
Horhor Cami’nin yeniden ayağa kaldırılmasına yönelik çalışmalar, 2012 yılında Van Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı ile Büyükşehir Belediyesinin ortak girişimiyle başlatılmıştır. Restorasyon, hem özgün mimari unsurların korunmasını hem de yapının güncel ihtiyaçlara uygun şekilde düzenlenmesini amaçlamıştır. Caminin tavanı ve duvar dokusu yenilenmiş; drenaj sistemleri kurulmuş; çevresi yürüyüş yolları, kamelyalar, abdestlikler, tuvaletler ve peyzaj alanlarıyla desteklenmiştir. Aydınlatma altyapısının geliştirilmesiyle alanın gece kullanımına da olanak sağlanmıştır. 2024 yılında kısmen ibadete açılan cami, eksikliklerin tamamlanmasıyla bu yıl beş vakit namazda düzenli olarak cemaatini ağırlamaya başlamıştır.

İnanç Turizmi ve Toplumsal Hafıza: Yenilenen Mekânın Yerel Etkileri
Cami imamı İsmail Tukdan, Horhor Cami’nin Van’da önemli bir inanç merkezi olduğunu, özellikle Bediüzzaman’ın eğitim faaliyetleriyle ilişkilendirilmesi nedeniyle Türkiye ve dünyanın farklı bölgelerinden ziyaretçileri kendine çektiğini ifade etmektedir. Yerel halkın yanı sıra turistlerin de camiye yoğun ilgi gösterdiği belirtilirken, ziyaretçilerin bölgede oluşturulan rekreasyon alanlarından da yararlandığı gözlemlenmektedir. Caminin yeniden işlev kazanması, yalnızca ibadet pratiğini değil, aynı zamanda kültürel miras farkındalığını güçlendirmektedir. Ziyaretçilerden Cafer Oğuzyer ve Ömer Karabulut’un aktarımları, mekânın hem ibadet hem de kültürel deneyim açısından değerinin arttığını göstermektedir.

Orhan Sağlam aa