UNESCO Dünya Miras Listesi’ndeki Efes Antik Kenti’nde sürdürülen kazılarda, üzerinde Mısır tanrısı Serapis tasviri bulunan pişmiş toprak bir tütsü kabı gün yüzüne çıkarıldı. Liman Hamamı’nda ortaya çıkan eser, Efes’teki Serapis kültünün yaygınlığını göstermesi, benzer buluntularla eşleşmesi ve üretim–ticaret ilişkilerine ışık tutması açısından özel önem taşıyor.

Serapis Tasvirli Tütsü Kabı: Efes’te Nadir Bir Buluntu
Efes Antik Kenti’nde yürütülen arkeolojik araştırmalar, kentin Roma dönemindeki dinî ve kültürel çeşitliliğini gözler önüne seren yeni bir buluntuyla daha zenginleşti. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen “Geleceğe Miras Sonsuz Efes” Projesi kapsamında Liman Caddesi ve Liman Hamamı çevresinde süren kazılarda, üzerinde Mısır tanrısı Serapis’in kabartması yer alan pişmiş toprak bir tütsü kabı keşfedildi. Bu obje, hem ikonografik özellikleri hem de yazıtlı yapısı nedeniyle dikkat çekici bir örnek olarak değerlendiriliyor.

Liman Hamamı’nda Sistematik Kazı Çalışmaları
Kazı başkanı Prof. Dr. Serdar Aybek, 2023’ten beri kesintisiz sürdürülen çalışmaların, kentin büyük limanına açılan güzergâhta yer alan anıtsal Liman Hamamı’nı bütüncül biçimde ortaya çıkarmayı amaçladığını belirtiyor. Yaklaşık 70 bin metrekareye yayılan yapı kompleksinde oval salonlar, havuz bölümleri, tuvalet mekânları ve geniş avlular üzerinde yoğunlaşan araştırmalar, Efes’in Roma dönemindeki mimari zenginliğini yeniden görünür kılıyor. Bu alanlarda mermer süsleme parçaları, bronz heykel fragmanları ve çeşitli mimari öğeler sıklıkla ortaya çıkarılıyor.

Serapis Figürünün İkonografik Önemi
Kazılar sırasında bulunan tütsü kabının en dikkat çekici yanı, ön yüzünde yer alan Serapis kabartması. Prof. Dr. Aybek’e göre bu figür, ünlü heykeltıraş Briaksis’e atfedilen klasik Serapis betimini tekrar eden biçimiyle son derece karakteristik bir örnek sunuyor. Gür saçları ve sakalı, yüksek başlığı ve giyimli büst kompozisyonuyla Serapis, Efes’te güçlü varlığıyla bilinen bir kültün en önemli simgelerinden biri.

Mısır kökenli bu tanrı, Roma döneminde imparatorluğun pek çok bölgesinde tapım görmüş; Efes’teki Serapis Tapınağı ise MS 2. yüzyılda Mısırlı tüccarlar tarafından inşa edilmişti. Kentte çeşitli yazıtlar, grafitiler ve küçük buluntular, Serapis kültünün toplumsal ve dinsel yaşamda önemli bir yer tuttuğunu kanıtlıyor.

Yazıtlı Arka Yüz ve Ticari İlişkiler Üzerine Yeni Veriler
Buluntuyu daha da özel kılan unsur ise arka yüzündeki yazıt. Bu yazıt sayesinde, tütsü kabının daha önce Yamaç Evler’de bulunan benzer bir örnekle eşleştiği anlaşıldı. Bu eşleşme, Efes’te belirli atölyelerde üretilen ürün tiplerinin uzun süreli üretim ve ticaret ağlarıyla ilişkili olabileceğini düşündürüyor. Prof. Dr. Aybek, bu tür tekrar eden buluntuların, kentin hem ekonomik hem de dinsel hayatındaki süreklilikleri anlamak açısından büyük önem taşıdığını vurguluyor. Eserin yakında Efes Müzesi koleksiyonuna kazandırılması planlanıyor.

Hüseyin Bağış aa