Almanya’nın Saksonya-Anhalt eyaletindeki SuedOstLink enerji projesi güzergahında yapılan kazılarda, 5.000 yıl öncesine ait 12 adet ritüel çukuru keşfedildi. Bu çukurlar, Salzmünde Kültürü'nün iklim değişiklikleri ve sosyal gerilimler karşısında başvurduğu gizemli cenaze ve kurban ritüellerine dair önemli ipuçları sunuyor. Köpek kemikleri, insan kafatasları ve yanmış ev kalıntıları, Neolitik çağ toplumlarının ölümle olan karmaşık ilişkisini gözler önüne seriyor.

Almanya’nın Saksonya-Anhalt eyaletindeki SuedOstLink enerji projesi güzergahında yapılan kazılarda, 5.000 yıl öncesine ait 12 adet ritüel çukuru keşfedildi. Bu çukurlar, Salzmünde Kültürü'nün iklim değişiklikleri ve sosyal gerilimler karşısında başvurduğu gizemli cenaze ve kurban ritüellerine dair önemli ipuçları sunuyor. 

Almanya'da, SuedOstLink yüksek gerilimli enerji nakil hattı projesinin inşaat çalışmaları sırasında yapılan arkeolojik araştırmalar, tarihin derinliklerinden gelen çarpıcı bir keşfe sahne oldu. Saksonya-Anhalt eyaletine bağlı Gerstewitz yakınlarında, yaklaşık 5.000 yıl öncesine ait, Salzmünde Kültürü’ne ait olduğu belirlenen 12 adet ritüel çukuru bulundu. Bu keşif, yaklaşık olarak M.Ö. 3400–3050 yılları arasında Orta Avrupa'da yaşamış olan ve gizemli ritüelleriyle tanınan bu Neolitik topluluğun yaşamına ve ölümle olan ilişkisine ışık tutuyor.

Saksonya-Anhalt Eyaleti Miras Yönetimi ve Arkeoloji Dairesi (State Office for Heritage Management and Archaeology Saxony-Anhalt) tarafından yürütülen kazılar, projenin operatörü 50Hertz ile işbirliği içinde gerçekleştiriliyor. Buluntular, huni biçimli kaplarıyla bilinen Funnel Beaker Kültürü'nün bölgesel bir kolu olan Salzmünde Kültürü'nün karmaşık cenaze uygulamalarını ve toplumsal yapılarını anlamak için eşsiz bir fırsat sunuyor. Salzmünde Kültürü, özellikle kırık çömlekler ve yanmış ev kalıntıları altında yapılan gömülerle ve mezarlar içinde bulunan kafataslarının ikincil gömülmeleriyle dikkat çekiyor.

Gerstewitz’deki ritüel çukurları, 2 ila 3 metre çapında ve 2,5 metre derinliğinde dairesel yapılar olarak ortaya çıkarıldı ve etrafları hendeklerle çevriliydi. Bu çukurların içinde, dönemin insanlarının yaşamına ve inançlarına dair pek çok ipucu barındıran zengin içerikler bulunuyordu. Yanmış yapı kalıntıları, seramik kap parçaları, insan ve hayvan kemikleri bu buluntular arasında yer alıyordu. Özellikle dikkat çeken bir çukurda, ritüellerde kullanılmış olabilecek iki adet sağlam seramik kap bulundu. Başka bir çukurda ise, anatomik pozisyonda kalmış, yanmış bir köpeğin kalıntıları ve hemen yanında, herhangi bir yıpranma izi taşımayan bir insan kafatası keşfedildi. Bu durum, köpeğin yakıldıktan sonra kemiklerinin bir süre sergilenmiş olabileceğini, kafatasının ise kısa süre önce buraya yerleştirilmiş olabileceğini düşündürüyor.

Arkeologlar, kazı alanında bulunan bir başka çukurda, iki bireye ait kalıntıların başka bir yerde ayrıştıktan sonra buraya gömüldüğünü tespit etti. Bu bulgu, cenaze törenlerinin çok aşamalı ve özenle planlanmış olduğunu gösteriyor. Araştırmacılar, çukurların uzun süren ritüeller boyunca açık bırakıldığını veya köpek kemiklerinin uzun bir süre başka bir yerde saklandığını belirtiyor. Bu tür karmaşık ritüeller, Salzmünde toplumunun ölüm sonrası yaşam ve ruhani inançlarına dair derin bir anlayışa sahip olduğunu gösteriyor.

Daha önce aynı proje kapsamında, Krauschwitz yakınlarında Kordonlu Seramik Kültürü'ne ait mezarlar da bulunmuştu. Ancak Gerstewitz'deki Salzmünde çukurları, bunlardan yaklaşık 500 yıl daha eski ve daha karmaşık törensel faaliyetlere işaret ediyor. Bilim insanlarına göre, bu karmaşıklığın arkasında yatan nedenler arasında, dönemin artan toplumsal stresleri ve dış baskılar yer alıyor.

M.Ö. 3000 civarında, Orta Avrupa'da iklimde belirgin bir bozulma yaşanmıştı. Hava daha soğuk ve tahmin edilemez hale gelmiş, bu da tarım ve yaşam koşullarını zorlaştırmıştı. Aynı dönemde, kuzeyden gelen Bernburg Kültürü'nün Salzmünde topraklarına doğru genişlemesi, bölgedeki sosyal gerilimi daha da artırmıştı. Bu iklimsel ve kültürel baskılar, Salzmünde halkını daha karmaşık ritüellere yöneltmiş olabilir. Ata ruhlarından ve muhtemelen hayvan ruhlarından medet uman bu insanlar, bu törenlerle güvenlik ve istikrar arayışına girmişti.

Ritüel çukurlarında köpeklerin yer alması, araştırmacılar arasında en çok tartışılan konulardan biri. Bazı bilim insanları, köpeklerin ruhani rehberler veya yaşayanlar ile ölüler arasında arabulucular olarak görüldüğüne inanıyor. Bu törenlerin toplumun tamamını kapsayan kolektif etkinlikler mi olduğu yoksa sadece belirli sosyal sınıflara mı ait olduğu henüz bilinmiyor. Ancak, tüm bu bulgular, Salzmünde halkının sembolik ritüellere derinden bağlı, değişen bir dünyada genellikle ürkütücü törenler aracılığıyla yolunu bulan bir toplum olduğu izlenimini pekiştiriyor. Bu keşif, tarihin bu gizemli dönemine dair yeni kapılar aralamaya devam ediyor.

Kaynak: https://archaeologymag.com / Dario Radley, “5,000-year-old Salzmünde ritual pits unearthed in Germany reveal mysterious Neolithic ceremonies” makalesi, 2 Ağustos 2025.

Fotoğraf: Oliver Dietrich, Saksonya-Anhalt Miras Yönetimi ve Arkeoloji Eyalet Ofisi.