Kolombiya, 317 yıl önce Karayipler’de İngiliz Kraliyet Donanması tarafından batırılan ve “dünyanın en değerli batığı” olarak bilinen İspanyol savaş gemisi San Jose’den ilk arkeolojik buluntuları çıkardı. Su altı robotlarıyla yürütülen çalışmalarda bir gemi topu, altın ve bronz sikkeler ile porselen eserler kayda alındı. Buluntular koruma laboratuvarlarına taşınırken, batığa ilişkin mülkiyet anlaşmazlıkları uluslararası tartışmaları yeniden alevlendirdi.

Su Altı Arkeolojisinde Tarihi Adım: İlk Buluntular Çıkarıldı
Kolombiya hükümeti, Karayipler’de 1708 yılında batan İspanyol kalyonu San Jose’nin enkazında yürütülen su altı kazılarında ilk arkeolojik eserlerin yüzeye çıkarıldığını duyurdu. Devlet Başkanı Gustavo Petro’nun katılımıyla gerçekleştirilen operasyonda, yüksek hassasiyetli su altı robotları kullanıldı. Buluntular arasında 18. yüzyıla ait bir gemi topu, altın ve bronz sikkeler ile porselen bir fincan yer alıyor. Yetkililer, eserlerin yalnızca maddi değil, denizcilik, ticaret ve savaş tarihi açısından da birincil kaynak niteliği taşıdığını vurguladı.

Uzmanlar, geminin yükünün “sömürge dönemi ekonomik ağlarının en somut kanıtlarından biri” olduğunu, taşınan altın ve mücevherlerin yalnızca finansal değer değil, küresel güç yarışının sembolik yükünü taşıdığını belirtiyor. Kolombiya Kültür Bakanlığı, çıkarılan eserlerin koruma altına alınarak kimyasal ve materyal analizlerine tabi tutulacağını açıkladı.

Milyarlarca Dolarlık Kalyon: Stratejik Bir Tarihi ve Ekonomik Miras
San Jose, İspanya Veraset Savaşı sırasında ticaret ve askeri güç dengelerinin merkezinde yer alan bir savaş gemisiydi. Kolombiya açıklarında batırıldığında, tahmini değeri günümüz hesaplamalarına göre milyarlarca doları bulan altın külçeleri, değerli taşlar, gümüş ve mücevher taşıyordu. Bu nedenle gemi yalnızca arkeolojik değil, küresel ekonomi tarihi açısından da stratejik bir miras niteliği taşımaktadır.

Kolombiya, 2015’te enkazın yerini tespit ettiğini duyurduğunda uluslararası arkeoloji çevreleri büyük bir kırılma yaşadı. O tarihten bu yana yürütülen görüntüleme ve haritalama çalışmaları, geminin taşıdığı yükün miktarı ve eserlerin korunma durumu hakkında önemli veriler sundu. Kolombiya hükümeti, buluntuların yalnızca ekonomik değer üzerinden değil, bilimsel ve kültürel statü temelinde değerlendirileceğini belirtiyor.

Uluslararası Yasal Mücadele: San Jose Kime Ait?
Batığa ilişkin mülkiyet tartışmaları, arkeolojik keşiften daha güncel bir gündem oluşturuyor. İspanya, 2001 UNESCO Sözleşmesi kapsamında San Jose’nin egemen dokunulmazlığa sahip bir devlet gemisi olduğunu savunarak hazinenin iadesini talep ediyor. Kolombiya ise batığın kendi karasularında bulunduğunu ve bu nedenle ulusal mülkiyet kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini ileri sürüyor.

Bu anlaşmazlık, deniz altı kültürel mirasının gelecekte nasıl korunacağına ilişkin küresel standartların da sorgulanmasına yol açıyor. Uzmanlar, San Jose davasının uluslararası hukuk açısından örnek teşkil edebileceğini ve gelecekte benzer davalar için referans niteliği kazanabileceğini ifade ediyor.

Zeynep Katre Oran aa