İSAM tarafından yayımlanan Avrupa-yı Osmani: Balkan Şehirleri, Prof. Dr. Machiel Kiel’in Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi için kaleme aldığı 127 maddenin genişletilmiş bir derlemesi olarak araştırmacılara sunuldu. Çok katmanlı arşiv çalışmaları, zengin görseller ve titiz editöryal katkılarla hazırlanan eser, Osmanlı şehir mirasının Balkan coğrafyasındaki izlerini akademik bir bütünlükle yeniden yorumlayarak alanda temel başvuru kaynağı niteliği kazanıyor.

Balkan Şehir Mirasına Yeni Bir Akademik Derinlik
İSAM Dr. Tayyar Altıkulaç Konferans Salonu’nda düzenlenen tanıtım toplantısı, alanın önde gelen bilim insanlarını bir araya getirdi. Eski TBMM Başkanı Mustafa Şentop ve Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun da katıldığı etkinlikte, Prof. Dr. Machiel Kiel’in DİA maddelerinden hazırlanan yeni derlemenin hem Anadolu hem de Balkan araştırmalarına sağlayacağı katkılar kapsamlı biçimde değerlendirildi.

İSAM Başkanı Prof. Dr. Murteza Bedir, göreve geldiğinde Kiel’in ansiklopedi maddelerinden bağımsız bir çalışma hazırlanması fikrinin gündeme geldiğini, süreç ilerledikçe projenin kapsamının beklenenden çok genişlediğini belirtti. Maddelerin sadece bir araya getirilmediğini, haritalar, fotoğraflar, arşiv belgeleri ve yeni değerlendirmelerle zenginleştirilerek bütünlüklü bir külliyata dönüştürüldüğünü vurgulayan Bedir, eserin İngilizceye çevrilerek daha geniş bir uluslararası akademik çevreye ulaştırılmasının hedeflendiğini ifade etti.

Kiel’in Metodolojik Titizliği ve Balkan Mirasının İzleri
Toplantıyı yöneten Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın, Balkan coğrafyasında 20 bini aşkın Osmanlı eserinin varlığına rağmen günümüze sadece yaklaşık 400’ünün ulaşabildiğini hatırlatarak, Kiel’in çalışmalarının bu mirasın tespiti ve korunması açısından kritik önemde olduğunu belirtti. Aydın, ansiklopedi maddelerinin seçimi sırasında Balkanlar’daki tüm irili ufaklı eserlerin madde başı olarak değerlendirilmesinin, bölgenin şehir tarihine ilişkin geniş bir panoramik bakış sunduğunu ifade etti.

Prof. Dr. Feridun Emecen ise hazırlık sürecinin yakından takip edildiğini ve ortaya çıkan çalışmanın “tamamlayıcı projelere temel olacak nitelikte” bir içeriğe ulaştığını dile getirdi. Prof. Dr. Mehmet İpşirli ise Kiel’in arşiv belgelerine yaklaşımındaki nesnelliğin ve bilimsel titizliğin, onun çalışmalarını alanın klasik kaynaklarından biri haline getirdiğini belirtti. Tahrir, cizye, avarız ve temettüat defterleri gibi birincil kaynakların yoğun kullanımının, Balkan şehirlerinin demografik ve sosyo-ekonomik yapısını ayrıntılı biçimde görünür kıldığını söyledi.

Editöryal Çalışmanın Zorlukları ve Külliyatın Oluşumu
Projenin editörü Prof. Dr. Tahsin Özcan, başlangıçta birkaç ay sürmesi planlanan derleme sürecinin iki yıla uzadığını belirterek, DİA’da yer alan metinlerin İngilizce özgün hâllerinin tek tek incelendiğini, imla ve tarih hatalarının düzeltildiğini ve kısaltılmış maddelerin uzun versiyonlarına geri dönülerek eserin kapsamlı bir bilimsel bütünlük kazandığını söyledi.

Kiel’in 1991–2016 arasında kaleme aldığı 127 madde, hem görsel malzemeler hem de arşiv belgeleriyle zenginleştirilerek geniş bir Osmanlı şehir repertuvarı oluşturdu. Eseri yayınlayan İSAM Yayınları, Balkan şehir mirasının izlerini derleyen bu külliyatı, şehir tarihi, mimarlık, sanat tarihi, vakıf araştırmaları ve kültürel miras çalışmaları gibi pek çok alanda temel başvuru kaynağı olarak sunuyor.

Eserin odağını oluşturan Balkan şehirleri, Osmanlı'nın idari, sosyal ve ekonomik yapısının yüzyıllar boyunca oluştuğu coğrafyayı yansıtırken, Kiel’in metodolojisi bu mirasın izlenmesine ilişkin akademik literatürde önemli bir boşluğu dolduruyor. Kiel’in 2003–2020 arasında NIT’te sürdürdüğü araştırmalar ve saha çalışmaları, bu birikimi destekleyen temel unsurlar arasında gösteriliyor.

Ahmet Esad Şahi aa