İznik Gölü kıyısında 2014’te keşfedilen ve sualtı arkeolojisinin en önemli buluntuları arasında gösterilen bazilika, suyun çekilmesiyle tamamen gün yüzüne çıkarak araştırmalarda yeni bir evre başlattı. Aziz Neophytos adına inşa edildiği belirlenen yapı, uluslararası tanınırlığını Papa 14. Leo’nun ziyaretiyle pekiştirdi. Keşfe ilk dalan ekipten Doç. Dr. İbrahim Öztahtalı, buluntunun bilimsel ve tarihsel önemini yeniden değerlendirdi.

Tarihi Bazilikanın Keşfi ve İlk Değerlendirmeler

İznik Gölü'nde yaklaşık 20 metre açıkta ve 2 metre derinlikte bulunan bazilika, 2014 yılındaki ilk görüntülerle dünya arkeoloji literatüründe büyük yankı uyandırmıştır. Aziz Neophytos adına inşa edildiği anlaşılan yapı, keşif yılı içerisinde dünyanın en büyük 10 arkeolojik keşfi arasında gösterilmiştir. 2015’ten itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle, Prof. Dr. Mustafa Şahin başkanlığında ve Bursa Büyükşehir Belediyesinin desteğiyle sürdürülen kazılar, yapının plan özellikleri, kullanım biçimi ve dönemsel bağlamı hakkında önemli bulgular sunmaya devam etmektedir.

İlk Sualtı İncelemesi: USAT Ekibinin Dalışı
Bazilikanın görüntülenmesinin hemen ardından, Bursa Uludağ Üniversitesi Su Altı Topluluğu (USAT) tarafından bir keşif dalışı gerçekleştirilmiştir. Dalış ekibinin başında yer alan ve görüntülemeyi yapan Doç. Dr. İbrahim Öztahtalı, o gün yaşadıkları deneyimi şu sözlerle aktarmıştır:
“2014 yılında bir dron çekimiyle ortaya çıkan bazilika herkesin ilgisini çektiği gibi bizim de çekti ve ekibimizle dalışa karar verdik… Havadan bazilikanın bütün alanlarını cephe cephe çektik.”

Sualtında Karşılaşılan Koşullar ve Belgeleme Süreci
Öztahtalı, dalış sırasında görüş mesafesinin oldukça sınırlı olduğunu vurgulayarak şunları dile getirmiştir:
“Daldığımızda bazilikayı tepeden gördüğümüz şekliyle aşağıdan görmeyi umuyorduk ama tabii ki öyle olmadı. Görüş mesafesi yaklaşık 1,5-2 metre, bazen 3 metreye kadar ilerliyordu… Çok heyecan vericiydi çünkü dünyanın en büyük 10 keşfinden birine dalmıştık.”

Bu koşullar, sualtı belgelemesinin teknik güçlüklerini göstermesi bakımından önem taşımaktadır. Ekip, bazilikanın tüm plan şemasını sualtında dolaşarak kayıt altına almış, böylece sonraki kazı çalışmalarına temel oluşturacak ilk gözlemler sağlanmıştır.

Suyun Çekilmesiyle Başlayan Yeni Araştırma Evresi
Son yıllarda göl suyunun çekilmesiyle bazilika tamamen ortaya çıkmış, arkeolojik incelemelerde yeni ayrıntıların belirlenmesine imkân tanımıştır. Öztahtalı, güncel durumu şöyle değerlendirmektedir:
“Şimdi gün yüzüne çıkan ve suyun üstünde kalan kısmını gördüğümüzde, sonuçta taşlarla örülmüş duvarlardan ibaret gibi gözüküyor, esas olan şey burada, tarihin derinliklerinde bu yapının yaşayan vaziyetini hayal etmek.”
Bu süreçte yapının mimari bütünlüğü, çevresel unsurlar ve mezarlık alanı gibi daha önce sualtında tespit edilmesi güç olan ayrıntılar görünür hâle gelmiştir.

Uluslararası Tanınırlığın Artması: Papa 14. Leo’nun Ziyareti
Bazilikanın küresel çapta bilinirliği, 28 Kasım’da Vatikan Devlet Başkanı Papa 14. Leo’nun yaptığı ziyaretle daha da artmıştır. Öztahtalı bu ziyaretin önemini şu sözlerle ifade etmiştir:
“Papa'nın bu yıl burayı ziyaret etmiş olması dünya gündemine de oturmasını sağladı… Hem ülkemiz için hem Bursa'mız için hem de İznik'imiz için çok önemli bir tanıtım da oldu.”
Papa’nın ziyareti, yapının Erken Hristiyanlık tarihi açısından taşıdığı değerin uluslararası düzeyde daha geniş bir farkındalık kazanmasına katkıda bulunmuştur.

Devam Eden Kazılar ve Geleceğe Yönelik Beklentiler
Suyun çekilmesiyle ortaya çıkan yeni ayrıntılar, alanın bilimsel potansiyelini daha da artırmıştır. Öztahtalı’nın “Keşif halen devam ediyor… Ümit ediyorum ki kazılar devam ettikçe çok daha yeni bilgilere, çok daha yeni bulgulara ulaşılacak” sözleri, önümüzdeki yıllarda bazilika üzerinde gerçekleştirilecek çalışmaların önemine işaret etmektedir. Mezar çevrelerinde görülen iskeletler, mimari detaylar ve stratigrafik ilişkiler, yapının uzun dönemli kullanımını anlamak açısından yeni araştırma başlıkları sunmaktadır.