Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen “Geleceğe Miras: Sonsuz Efes” projesi kapsamında Efes Antik Kenti’nde sürdürülen kazı ve restorasyon çalışmaları, kentin gündelik yaşamına ışık tutan sıra dışı buluntular ortaya koyuyor. Stadyum Caddesi’nde ele geçirilen mermer banyo küveti ve devşirme olarak kullanılmış erkek heykeli, Roma döneminde kamusal ve özel mekânlar arasındaki dönüşümleri belgeleyen önemli veriler sunuyor.

Geleceğe Miras Projesi ve Efes’te Yeni Açılımlar
Kültür ve Turizm Bakanlığının uzun soluklu kültürel miras programlarından biri olan “Geleceğe Miras: Sonsuz Efes” projesi kapsamında Efes Antik Kenti’nde kazı, restorasyon ve çevre düzenleme çalışmaları aralıksız sürdürülüyor. Proje, yalnızca anıtsal yapıların korunmasını değil, aynı zamanda ören yerinde yeni ziyaret alanları ve gezi rotalarının oluşturulmasını hedefliyor. Bu yaklaşım, Efes’in farklı dönemlerine ait mimari dokunun bütüncül biçimde algılanmasını sağlayarak ziyaretçi deneyimini derinleştiriyor.

Prof. Dr. Serdar Aybek

Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi ve proje koordinatörü Prof. Dr. Serdar Aybek’in belirttiği üzere çalışmalar; Efes Müzesi, Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ve Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı birimlerin iş birliğiyle yürütülüyor. Uzun yıllar bitki örtüsü altında kalmış alanların temizlenmesiyle birlikte, müze koleksiyonlarına kazandırılan yeni eserler Efes’in çok katmanlı tarihine dair önemli veriler sunuyor.

Stadyum Caddesi’nde Sıra Dışı Bir Buluntu: Mermer Küvet
Bu yıl Stadyum Caddesi’nde gerçekleştirilen çalışmalar sırasında bulunan mermer küvet, buluntular arasında özel bir yere sahip. Bölgesel bir mermer türü olan “Greco Scritto”dan imal edilen eser, 146 x 73 santimetre ölçülerinde ve 60 santimetre yüksekliğinde. Prof. Dr. Aybek, küvetin M.S. 1. yüzyıla tarihlendiğini ve büyük olasılıkla Efes’in seçkin konut alanlarından biri olan Yamaç Evler’e ait olduğunu belirtiyor.

Roma döneminde hamam ve yıkanma kültürünün kamusal yaşamda merkezi bir rol oynadığı bilinmekle birlikte, bu buluntu özel yaşamın lüks unsurlarını belgeleyen nadir örneklerden biri olarak değerlendiriliyor. Aybek, Roma dünyasının en büyük hamam yapılarından biri olan Liman Hamamı gibi anıtsal yapıların kamusal işlevine dikkat çekerek, bu küvetin ev içi kullanım için tasarlanmış olmasının onu “sıra dışı” kıldığını vurguluyor.

Devşirme Kullanım ve Kent Dokusu Üzerine İpuçları
Küvetin dikkat çeken bir diğer yönü ise geç dönemlerde devşirme malzeme olarak kullanılmış olması. Prof. Dr. Aybek, eserin ince işçiliğine, özellikle aslan pençesi biçimli ayaklarına, kimatyon bezemelerine ve yerel taş cinsine işaret ederek, yüksek gelir grubuna mensup bir ailenin konutundan getirilmiş olabileceğini ifade ediyor. Ancak yapılan incelemeler, küvetin özgün işlevinden çıkarılarak bir çeşme yalağına dönüştürüldüğünü ortaya koyuyor. Üstten su girişi ve alttan çıkışı sağlamak amacıyla açılan delikler, kentin geç dönem onarımlarında eski eserlerin nasıl yeniden kullanıldığını somut biçimde gösteriyor.

Yol Kaplaması Altından Çıkan Erkek Heykeli
Stadyum Caddesi’ndeki kazılarda ele geçirilen bir diğer önemli buluntu ise erkek heykeli oldu. Farklı parçalardan yontulmuş, kol, baş ve ayakları sonradan eklenmek üzere tasarlanmış olan heykel, üslup özelliklerine göre M.Ö. 1. yüzyıl ile M.S. 1. yüzyıl arasına tarihleniyor. 123 x 50 santimetre ölçülerindeki eser, yüzükoyun çevrilerek yol kaplama taşı olarak kullanılmış hâlde bulundu.

Heykelin bu şekilde tespit edilmesi, Efes’te geç dönem kent düzenlemelerinde sanatsal değeri yüksek eserlerin işlevsel amaçlarla nasıl dönüştürüldüğünü gösteren çarpıcı bir örnek sunuyor. Aybek’in ifadesiyle, yol kotunu düzeltmek amacıyla yapılan müdahale sırasında heykelin altından çıkarılması, kazı ekibi için beklenmedik ancak bilimsel açıdan son derece değerli bir sürpriz oldu. Eser, bugün Efes Müzesi koleksiyonunda yerini alarak kentin sanatsal mirasına yeni bir katkı sağlıyor.

Hüseyin Bağış aa