Zerzevan Kalesi’nde Gönüllü Kaymakam: Tarihin İzinde Bir Kamu Görevlisi

Diyarbakır’ın Çınar Kaymakamı Zikrullah Erdoğan, mesaisinden arta kalan zamanlarda Roma dönemine ait 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi kazılarına gönüllü olarak katılıyor. UNESCO Dünya Mirası aday listesinde yer alan kalede, Mithras Tapınağı ve su dağıtım sisteminin keşfiyle birlikte bölgenin antik tarihine dair yeni bilgiler gün yüzüne çıkarılıyor.

Antik Roma’nın Doğu Sınırında Bir Kale: Zerzevan’ın Tarihsel Önemi
Diyarbakır’ın Çınar ilçesi yakınlarında, 124 metre yükseklikteki kayalık bir tepe üzerinde yer alan Zerzevan Kalesi, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırındaki en stratejik askeri yerleşimlerden biri olarak biliniyor.
Yaklaşık 3 bin yıllık geçmişe sahip kale, sur kalıntıları, gözetleme kuleleri, konutlar, su sarnıçları, silah depoları, kaya mezarları ve yer altı sığınaklarıyla dikkat çekiyor.

Kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan Mithras Tapınağı, Roma dünyasında keşfedilen son örneklerden biri olarak, doğu mistisizmiyle Roma inanç sisteminin birleşimini gözler önüne seriyor.
Bu nedenle kale yalnızca askeri bir yerleşim değil, aynı zamanda dini ritüellerin merkezi olarak da değerlendiriliyor.

Zerzevan Kalesi’nin 2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’ne dahil edilmesiyle birlikte, hem arkeolojik hem de turistik değeri uluslararası ölçekte tanınır hale geldi. 2014’ten bu yana Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen kazılar, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır Müzesi, Karacadağ Kalkınma Ajansı ve birçok kurumun desteğiyle yıl boyunca devam ediyor.

Kaymakamın Kazması: Bürokrasi ile Arkeoloji Arasında Bir Köprü
Zerzevan’daki kazılar bu yıl alışılmadık bir figüre ev sahipliği yapıyor: Çınar Kaymakamı Zikrullah Erdoğan, resmi görevlerinden arta kalan zamanlarda gönüllü olarak kazı çalışmalarına katılıyor.

Erdoğan, sivil giysilerini giyip kazma, mala ve çapa ile kazı alanına iniyor; yerli arkeologlarla birlikte eser arayışına katılıyor. Bu yönüyle bir kamu yöneticisinin doğrudan kültürel miras çalışmalarına dâhil olması,

Türkiye’de ender rastlanan bir örnek oluşturuyor.
Kaymakam Erdoğan, katıldığı kazı günlerinden birinde boncuk, ok ucu ve kil tablet bulduğunu belirterek, bu eserlerin kalenin askeri ve kültürel yapısına dair ipuçları sunduğunu söylüyor.
“Ok ucu, kalenin savunma işlevini, boncuk sanatkârlığı, kil tablet ise üretim kültürünü temsil ediyor” diyen Erdoğan, buluntuların hem yerel tarih hem de Anadolu arkeolojisi açısından önemli olduğuna dikkat çekiyor.
Erdoğan ayrıca, “Kazı başkanına, ‘Yemeğimi ve yevmiyemi verirseniz çalışırım’ diye latife ettim, ama aslında burada kazma vurmak bile bir onur. Her fırsatta tarihe dokunmak istiyorum,” sözleriyle sürece olan samimi yaklaşımını dile getiriyor.

Kazılarda Yeni Bulgular: 1800 Yıllık Su Dağıtım Sistemi
Zerzevan Kalesi’nde yürütülen son dönem kazılarında 1800 yıllık bir su dağıtım sistemi ortaya çıkarıldı. Bu buluntu, Roma mühendisliğinin Anadolu’daki gelişmiş örneklerinden biri olarak değerlendiriliyor.
Su kanalları ve 63 su sarnıcından oluşan sistemin, kalenin hem askeri ihtiyaçlarını hem de dini ritüellerde kullanılan su gereksinimini karşılamak amacıyla tasarlandığı düşünülüyor.

Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, bu keşfin Roma döneminde suyun stratejik önemini bir kez daha ortaya koyduğunu belirtiyor. Coşkun’a göre, kalenin su sistemi, bölgedeki yerleşimlerin sürdürülebilirliğini ve askeri gücünü anlamada temel bir anahtar işlevi görüyor.

Ayrıca kalede yürütülen restorasyon çalışmaları, “Geleceğe Miras Projesi” kapsamında gerçekleştiriliyor. Bu proje ile Zerzevan Kalesi’nin hem koruma koşullarının iyileştirilmesi hem de ziyaretçi deneyiminin artırılması hedefleniyor.

Kültürel Mirasın Geleceğe Taşınması: UNESCO Yolunda Zerzevan
Kaymakam Zikrullah Erdoğan, Zerzevan Kalesi’nin bu yıl UNESCO Dünya Mirası Asıl Listesi’ne alınması yönünde büyük bir beklenti olduğunu vurguluyor.

Kale, 2023’te 500 bine yaklaşan ziyaretçi sayısıyla Diyarbakır’ın en çok ilgi gören turizm noktalarından biri haline geldi. 2025 yılı hedefi ise yılda 1 milyon ziyaretçi.

Prof. Dr. Coşkun, Kaymakam’ın kazılara gönüllü katılımının hem ekibin motivasyonunu artırdığını hem de kamuoyunda farkındalık yarattığını belirterek, “Bir kaymakamın arkeolojiye doğrudan katkı sunması, yerel yönetimlerin kültürel mirasa bakışını dönüştürecek bir örnektir” değerlendirmesinde bulunuyor.

Kazı ekibi, Zerzevan Kalesi’nde çalışmaların en az 50 yıl süreceğini öngörüyor. Her yeni sezon, hem arkeolojik hem de kültürel açıdan farklı bulguların gün yüzüne çıkmasıyla sonuçlanıyor.

Bu yönüyle Zerzevan, yalnızca geçmişin tanığı değil, aynı zamanda geleceğin kültürel vizyonunu şekillendiren yaşayan bir laboratuvar niteliği taşıyor.

Aziz Aslan aa