Zernaki Tepe’de Yeni Keşifler: Doğu Anadolu’nun Izgara Planlı İlk Antik Kenti Aydınlanıyor

Van’ın Erciş ilçesindeki Zernaki Tepe kazılarında, 6 yeni kitabe, drenaj sistemi ve sur yapısına dair önemli bulgular ortaya çıkarıldı. Yaklaşık 3 bin yıllık geçmişe sahip antik kentte yürütülen çalışmalar, Doğu Anadolu’nun ilk ızgara planlı yerleşiminin kent mimarisi, su yönetimi ve kültürel ilişkilerine dair çarpıcı ipuçları sunuyor. Yeni keşifler, bölgenin tarihsel önemini yeniden tanımlıyor.

Izgara Planlı Bir Antik Kent: Zernaki Tepe’nin Önemi
Van Gölü’nün kuzeyinde, Erciş’in Yukarı Işıklı Mahallesi sınırlarında yer alan Zernaki Tepe, 2,5 kilometre uzunluğunda ve 1,5 kilometre genişliğinde bir alana yayılan antik yerleşim alanı olarak Doğu Anadolu arkeolojisinin dikkatini çekiyor.

Yaklaşık 270 hektarlık bu geniş alanda, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle yürütülen kazılar, bölgenin kentsel planlama anlayışına dair yeni veriler sunuyor.

Van Müze Müdürlüğü başkanlığında, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu danışmanlığında yürütülen kazılar; Van Valiliği, Erciş Kaymakamlığı ve üniversite desteğiyle 2021 yılından bu yana devam ediyor. Elde edilen bulgular, Zernaki Tepe’nin Doğu Anadolu’da ızgara planlı kentleşmenin ilk örneklerinden biri olduğunu gösteriyor.

Prof. Dr. Çavuşoğlu, bu yıl 1 Eylül’de başlayan kazıların özellikle antik kentin kuzeydoğu ve kuzeybatı sur hatlarında yoğunlaştırıldığını belirterek, “Bu yılki çalışmalarımızda surların yapısal özelliklerini ve kitabeleri belgelemeye odaklandık. Açmalarla sur hatlarının net biçimde izlenmesini sağladık” ifadelerini kullandı.

Altı Yeni Kitabe ve Tahribat İzleri
2025 kazı sezonunda 4’ü sur hattı üzerinde olmak üzere 6 yeni kitabe gün yüzüne çıkarıldı. Böylece Zernaki Tepe’de tespit edilen toplam kitabe sayısı 14’e ulaştı. Kitabelerin büyük kısmı Aramice yazılı, ancak bunlardan üçünde belirgin tahribat izlerine rastlandı.

Prof. Dr. Çavuşoğlu, bu durumu şu şekilde yorumluyor:
“Bazı yazıtların kazınarak silinmiş olması, farklı dönemlerdeki uygarlıkların kültürel rekabetine veya önceki hâkimiyet izlerini ortadan kaldırma çabasına işaret ediyor.”

Bu gözlem, Zernaki Tepe’nin yalnızca yerleşimsel değil, politik ve kültürel dönüşümlerin kesiştiği bir merkez olduğunu ortaya koyuyor. Kitabelerin tipolojik ve paleografik analizi tamamlandığında, bölgenin yazı geleneği ve idari yapısına dair daha net veriler elde edilmesi bekleniyor.

Surlarda Su Drenaj Sistemi ve Yapı Malzemesi Analizi
Kazı çalışmaları sırasında sur hatlarında dikkat çekici bir su atık sistemi de ortaya çıkarıldı. Bu sistem, içeride biriken yağmur ve kaynak sularının düzenli biçimde dışarıya tahliye edilmesini sağlıyordu.

Çavuşoğlu, “Bu bulgu, planlı şehirleşmenin ve altyapı yönetiminin erken bir örneğini sunuyor” diyerek, Zernaki Tepe’nin mühendislik becerileri açısından gelişmiş bir kent olduğunu vurguladı.

Sur duvarları, kireç taşı ve bazalt olmak üzere iki farklı taş türünden inşa edildi. Kireç taşı höyüğün ana kayasından sağlanırken, bazalt taşlar yaklaşık 4 kilometre uzaklıktaki bölgelerden taşındı. Bu durum, malzeme temininde örgütlü bir iş gücü ve planlama yapıldığını düşündürüyor.

Sur yüksekliği ortalama 3 metreye, sur kalınlığı ise 4 metre 25 santimetreye ulaşıyor. Üst kısımda ise 120 santimetrelik 8 sıra kerpiç duvar dizisi bulunuyor. Taş ve kerpicin birlikte kullanılması, Zernaki Tepe’nin savunma mimarisinde karma tekniklerin uygulandığını gösteriyor.

Bu yapısal detaylar, Zernaki Tepe’yi yalnızca bölgesel değil, Yakın Doğu kent planlaması açısından da karşılaştırmalı bir örnek haline getiriyor.

Erciş’ten Dünya Arkeolojisine: Tarihi Yeniden Yazmak
Erciş Kaymakamı Murat Karaloğlu, Zernaki Tepe’nin Doğu Anadolu arkeolojisi açısından taşıdığı stratejik önemi vurgulayarak, “Yaklaşık 3 bin yıllık geçmişe sahip bölgemizde yapılan kazılar, antik kentin gün yüzüne çıkmasına ve bilimsel olarak belgelenmesine olanak sağladı. Bu alanın şehrin ana giriş kapısı olduğu değerlendiriliyor” dedi.

Karaloğlu, bugüne kadar 14 Aramice kitabenin belgelenmesinin, bölgenin Mezopotamya ve Urartu uygarlıklarıyla etkileşimde bulunduğunu kanıtladığını belirtti. Ayrıca, kazılarda açığa çıkarılan su kanalları ve sur kalıntıları,

Zernaki Tepe’nin yalnızca askeri değil, aynı zamanda idari ve ticari bir merkez işlevi gördüğünü düşündürüyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteklediği bu kazı projesi, hem bölgesel turizmi hem de akademik araştırmaları güçlendirmeyi hedefliyor. Elde edilen veriler, Van ve Erciş’in tarihsel kimliğini yeniden şekillendirirken, Doğu Anadolu’nun kentleşme tarihine ilişkin yeni sorular ve hipotezler ortaya koyuyor.

Zernaki Tepe kazıları tamamlandığında, antik yerleşimin Doğu Anadolu’da kent planlamasının evrimsel sürecine dair önemli veriler sunması, ayrıca Anadolu’nun kuzeydoğusundaki kültürel ve politik ilişkiler ağını çözümlemeye katkı sağlaması bekleniyor.

Necmettin Karaca aa