Syedra Antik Kenti’nde Zeytinyağı Üretiminin İzleri Ortaya Çıkıyor
Antalya’nın Alanya ilçesindeki Syedra Antik Kenti’nde yürütülen arkeolojik kazılar, antik yerleşimin Akdeniz dünyasında önemli bir zeytinyağı üretim ve ticaret merkezi olduğunu ortaya koydu. Kent genelinde tespit edilen 100’ün üzerindeki zeytinyağı işliği, üretimin yalnızca yerel tüketime değil, geniş bir ticaret ağına yönelik olduğunu göstermesi bakımından Anadolu ekonomik tarihi açısından dikkat çekici yeni veriler sunuyor.
Syedra’da Üretim Odaklı Bir Kent Modeli
Antalya’nın Alanya ilçesinde yer alan Syedra Antik Kenti, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Geleceğe Miras Projesi” kapsamında yürütülen kazı çalışmalarıyla, antik dönemin üretim ve ticaret ağlarına ışık tutan önemli bulgular vermeye devam ediyor. Alaaddin Keykubat Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ertuğ Ergürer başkanlığında sürdürülen kazılarda, kentin farklı noktalarına yayılmış 100’ün üzerinde zeytinyağı işliği tespit edildi. Bu yoğunluk, Syedra’nın yalnızca tarımsal üretim yapan bir yerleşim değil, aynı zamanda Akdeniz ticaret sistemine entegre olmuş bir üretim merkezi olduğunu ortaya koyuyor.
Yaklaşık 3 bin yıllık bir geçmişe sahip olan Syedra, Helenistik, Roma, Bizans ve Anadolu Selçuklu dönemlerine ait mimari ve kültürel izleri bir arada barındırıyor. Stadyum, tiyatro, meclis binası, hamam, gelişmiş su altyapısı, havuzlar, sarnıçlar, sütunlu cadde, vaftiz mağarası ve üretim alanları, kentin çok katmanlı yapısını gözler önüne seriyor.
Kent Dokusu İçinde Zeytinyağı İşlikleri
Kazı Başkanı Doç. Dr. Ertuğ Ergürer, zeytinyağı işliklerinin Syedra’da en sık karşılaşılan mimari unsurlardan biri olduğuna dikkat çekerek, bugüne kadar kazılarla açığa çıkarılan yaklaşık 20 işliğin yanı sıra, yüzey araştırmalarıyla kentin tamamında 100’ü aşkın üretim alanının belirlendiğini ifade etti. Ergürer’e göre bu durum, Syedra’da zeytinyağı üretiminin sistematik ve yoğun bir biçimde gerçekleştirildiğini gösteriyor.
Özellikle dikkat çekici olan unsur, zeytinyağı işliklerinin kent merkezinde, konut yapılarının altında konumlanmış olmasıdır. Ergürer, antik kentlerde üretim alanlarının genellikle sur dışına yerleştirildiğini, Syedra’da ise neredeyse her yapının altında bir işlik bulunmasının alışılmışın dışında bir durum olduğunu vurguladı. Caddeye bakan cephelerde dükkân ve atölyelerin, üst katlarda ise konutların yer alması, Syedra’da üretim ile günlük yaşamın iç içe geçtiği bir kent modeli sunmaktadır.
Yerinde Bulunan İşlik ve Deneysel Canlandırma
2024 yılı kazı sezonunda kentin güneybatı caddesinde, taş ve mimari elemanlarının neredeyse tamamı özgün yerinde bulunan bir zeytinyağı işliği tespit edildi. Aynı alanda, zeytinyağının depolandığı ve “pitos” olarak adlandırılan büyük kapların da yerinde bulunması, üretim sürecinin bütüncül olarak anlaşılmasına olanak sağladı.
Bu bulguların ardından, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na sunulan belgeler doğrultusunda işlik restore edilerek ayağa kaldırıldı. Ergürer, bu alanın ziyaretçilere antik dönemde zeytinyağı üretiminin nasıl yapıldığını göstermek amacıyla düzenlendiğini belirterek, zeytinlerin kırılması, preslenmesi ve yağın depolanmasına kadar tüm sürecin görsel ve mekânsal olarak aktarılacağını ifade etti. Böylece Syedra, deneysel arkeoloji ve kamusal arkeoloji açısından da örnek bir uygulamaya ev sahipliği yapmaktadır.
Akdeniz Ticaret Ağında Syedra’nın Yeri
Milattan sonra 4. yüzyıl sonrasında Batı Roma dünyasında yaşanan siyasi ve toplumsal huzursuzlukların, nüfus hareketlerini Anadolu’ya yönlendirdiğini belirten Ergürer, bu dönemde üretim kapasitesinin ciddi biçimde arttığını vurguladı. Syedra’da tespit edilen zeytinyağı işliklerinin sayısının, kentin nüfusuna oranla oldukça fazla olması, üretimin iç tüketime ek olarak dış pazarlara yönelik yapıldığını düşündürmektedir.
Kentin kendi amforalarını da üretiyor olması ve “Ada Taş” olarak adlandırılan liman bağlantısı sayesinde zeytinyağının Akdeniz’in farklı kıyılarına ihraç edilmiş olabileceği değerlendirilmektedir. Bu durum, Syedra’yı Geç Antik Çağ Akdeniz ticaret ağında önemli bir düğüm noktası haline getirmektedir.
Kazı ekibi, gezi güzergâhları ve karşılama alanlarına yönelik düzenlemelerin sürdüğünü, restore edilen zeytinyağı işliğinin de bu güzergâha dâhil edileceğini belirtiyor. Alanın ziyarete açılmasıyla birlikte, bilgilendirme panoları ve görsel anlatımlar aracılığıyla ziyaretçilere kapsamlı bir deneyim sunulması hedefleniyor.
Mustafa Kurt aa