Kültürel Miras, Arkeoloji ve Turizmde Yeni Dönem: Çanakkale Tarihi Alanı Genişletiliyor, Vakıflar Düzenlemesi Yenileniyo

Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan “Vakıflar Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, kültürel mirasın korunması, vakıf taşınmazlarının yönetimi ve Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı’nın sınırlarının genişletilmesi gibi önemli düzenlemeler içeriyor. Teklif, hem vakıf sisteminin çağın gereklerine uyarlanmasını hem de tarihi ve arkeolojik alanların sürdürülebilir yönetimini hedefliyor.

Vakıf Sisteminde Yeni Dönem: Kiralama, Yönetim ve Gelir Paylaşımı Yeniden Düzenleniyor
AK Parti milletvekillerinin imzasıyla TBMM’ye sunulan kanun teklifi, Vakıflar Kanunu başta olmak üzere bir dizi yasal düzenlemeyi kapsıyor. Teklifin en dikkat çekici bölümü, Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM) ve mazbut vakıflara ait taşınmazların kiralama süreçlerinde köklü değişiklikler getiriyor. Buna göre kira süresi azami 3 yıldan 5 yıla çıkarılacak.

Ayrıca, sermayesinin tamamı Vakıflar Genel Müdürlüğü ve mazbut vakıflara ait olan şirketlerin faaliyetlerinde kullandıkları taşınmazlar, rayiç bedelinden düşük olmamak koşuluyla doğrudan kiralanabilecek. Bu sayede, vakıf gelirlerinin istikrarlı ve sürdürülebilir biçimde artırılması hedefleniyor.

Yatırım karşılığı uzun süreli kira sözleşmeleri hariç olmak üzere, yıllık kira bedeli Vakıflar Meclisi’nce her yıl belirlenen miktarın altında kalan taşınmazlarda noter tasdiki aranmayacak. Böylece, bürokratik süreçlerinazaltılması ve vakıf ekonomisinin daha dinamik hale getirilmesi amaçlanıyor.

Kültür Varlıkları Vakıflara Dönüyor: Mülkiyet ve Devir Süreci Yeniden Tanımlanıyor
Kanun teklifinde yer alan bir diğer önemli düzenleme, vakıf yoluyla oluşan kültür varlıklarının mülkiyetinin yeniden vakıflara devrini öngörüyor. Buna göre, geçmişte vakıf kaynaklarıyla inşa edilen, onarılan veya katkı sağlanan yapılar, vakıf kültür varlığı sayılacak.

Bu kapsamda, Hazine, belediye, özel idare veya diğer kamu kurumlarının mülkiyetine geçmiş olsa bile, vakıf kökenli kültür varlıklarının mazbut vakıflara devri gerçekleştirilecek. Böylece vakıf mülkiyetinin tarihsel sürekliliği yeniden tesis edilerek, vakıf sisteminin temel işlevlerinden biri olan kültürel mirasın korunması güçlendirilecek.
Ayrıca, mazbut vakıfların gayrisafi gelirlerinin %40’ı yönetim ve temsil masrafı olarak VGM bütçesine aktarılacak. Bu düzenleme, hem kaynak kullanımını merkezileştirecek hem de vakıf gelirlerinin etkin biçimde yönetilmesini sağlayacak.

Kira ve Tahliye Süreçlerinde Yeni Dönem: İşgalciler ve Borçlulara Net Kurallar
Teklif, vakıf taşınmazlarının kullanımına ilişkin sorunlara da çözüm getiriyor. Zirai faaliyet kapsamında kiralanan vakıf arazilerinde kiracının borcunu zamanında ödememesi durumunda, sözleşme feshedilmiş sayılacak. Ancak tahliye işlemi, ürün kaldırıldıktan sonra yapılacak.

30 Haziran 2025’ten önce işgalci durumda olan kiracılar veya nizalı kiracılık ilişkisine sahip kişiler, belirlenen koşulları yerine getirip başvurmaları halinde 5 yıla kadar yeni sözleşme yapabilecek. Aksi halde, bu kişiler Devlet İhale Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre tahliye edilecek.

Bu düzenleme, uzun süredir devam eden taşınmaz ihtilaflarının çözümüne katkı sağlayarak, vakıf mallarının daha verimli ve hukuka uygun biçimde kullanılmasını amaçlıyor.

Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı Genişliyor: Deniz Batıkları da Koruma Altında
Teklifin turizm ve kültürel miras boyutundaki en dikkat çekici bölümü, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı ile ilgili düzenlemeler. Yeni maddeyle birlikte, deniz savaşlarındaki batıkların bulunduğu alanlar, Tarihi Alan sınırları içine dahil edilecek.

Bu değişiklikle, mevcut harita ve koordinatların karasal alanla tam örtüşmemesinden kaynaklanan hukuki sorunlar giderilecek, Gelibolu Yarımadası’nda karasal ve denizsel miras bütüncül biçimde korunacak. Ayrıca, Alan Başkanlığı bünyesinde “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Komisyonu” kurulacak. Kamu kurumları ve yerel yönetimler, bu komisyon kararlarına uymakla yükümlü olacak.

Kanunla, Çanakkale Savaşları’na ait silah, teçhizat, belge ve kıyafetlerin korunması gerekli taşınır kültür varlığı statüsünde değerlendirileceği de hükme bağlanıyor. Bu varlıkların tasnif, tescil ve sergilenmesine ilişkin esaslar Milli Savunma Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ortak yönetmelikle belirlenecek.

Tarihi Alanlarda Müze ve Bağlantı Noktaları: Koruma ve Tanıtımda Yeni Yaklaşımlar
Teklifle, Alan Başkanlığı’na Çanakkale Savaşları ve Tarihi Alan’a ilişkin müze kurma yetkisi veriliyor. Bu müzeler, devlet müzesi statüsünde olacak ve Milli Savunma Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın görüşleri doğrultusunda çıkarılacak yönetmelikle faaliyet gösterecek.

Ayrıca, doğrudan Tarihi Alan sınırında yer almasa da arkeolojik ve coğrafi açıdan ilişkili bölgeler, Cumhurbaşkanı kararıyla “Tarihi Alan bağlantı noktası” ilan edilebilecek. Bu bölgeler, tıpkı Tarihi Alan gibi koruma mevzuatına tabi olacak.

Alan sınırları içindeki ormanların bakımı ve korunması da Orman Genel Müdürlüğü tarafından yürütülecek; elde edilen gelirler, döner sermaye bütçesine aktarılacak. Bu uygulama, hem doğal hem kültürel mirasın entegre biçimde korunmasını hedefliyor.

Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı: Bilimsel Altyapı Güçleniyor
Teklifle, Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı Kanunu’nda da Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı doğrultusunda düzenlemeler yapılıyor. Vakfın organlarında görev yapan kamu personeline ödenecek harcırahların, mevcut mevzuat hükümlerine göre belirlenmesi ve Vakıf bütçesinden karşılanması karara bağlanıyor.
Vakıf bünyesinde kamu görevlileri hariç en fazla 200 kişi istihdam edilebilecek, Cumhurbaşkanı bu sayıyı iki katına çıkarma yetkisine sahip olacak. Vakıf çalışanlarının maaş ve mali hakları, görev unvanı, uzmanlık ve tecrübe esas alınarak Mütevelli Heyeti tarafından belirlenecek.

Buna göre, Vakfın personel giderlerinin toplamı, bütçe gelirlerinin %30’unu aşamayacak. Bu oran, Cumhurbaşkanınca %15 artırılabilecek. Böylece Vakıf, mali disiplinini koruyarak arkeoloji, restorasyon, konservasyon ve kültürel miras yönetimi alanlarında uluslararası nitelikte projeler yürütebilecek.

Kültürel Mirasın Korunmasında Bütüncül Yaklaşım!
Hazırlanan kanun teklifi, Türkiye’de kültürel miras yönetimi, vakıf ekonomisi ve arkeolojik alan korumasını tek çerçevede ele alıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı’nın deniz sınırlarıyla birlikte genişletilmesi, hem savaş mirasının korunmasını hem de turizmin sürdürülebilir biçimde gelişmesini destekleyecek.
Öte yandan, Vakıflar Kanunu’nda yapılan değişikliklerle vakıf mülkiyetinin tarihi kimliği korunurken, taşınmazların ekonomik getirisi artırılacak. Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı düzenlemeleriyle ise bilimsel üretimin kurumsal altyapısı güçlenecek.

Tüm bu düzenlemeler, Türkiye’nin kültürel miras politikalarını yeniden tanımlayan bütüncül bir yaklaşımın göstergesi olarak öne çıkıyor.