Karabağ’da Tarihi Dönüş: Ağdam Cuma Mescidi 33 Yıl Sonra Yeniden İbadete Açıldı

Ermenistan işgalinde ağır tahribata uğrayan Karabağ’daki 157 yıllık Ağdam Cuma Mescidi, kapsamlı restorasyonun ardından bu yıl yeniden ibadete açıldı. Minareleri yıllarca gözetleme kulesi olarak kullanılan tarihi cami, aslına uygun şekilde onarıldı. Restorasyonun ardından Haydar Aliyev’in söz verdiği sembolik taş ve Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Kabe’den getirdiği Kur’an-ı Kerim yeniden yerine kondu.

Karabağ’ın Kalbinde Yeniden Doğan Bir Miras
Azerbaycan’ın kültürel ve dini kimliğinin en güçlü sembollerinden biri olan Ağdam Cuma Mescidi, 33 yıl aradan sonra yeniden ibadete açıldı. 1992’de Ermenistan işgaline uğrayan Karabağ bölgesinde yer alan cami, savaş döneminde ağır tahribata maruz kalmış, minareleri “gözlem kulesi” olarak kullanılmıştı.

2020 yılında Azerbaycan ordusunun Ağdam’ı işgalden kurtarmasının ardından başlatılan kapsamlı restorasyon süreciyle 1868 tarihli bu nadide eser, ilk günkü özgün mimarisiyle yeniden ayağa kaldırıldı. Cami, bu yıl itibarıyla hem ibadete hem de kültürel ziyaretlere açılarak Karabağ’ın yeniden doğuşunun sembolü haline geldi.
Ağdam Cuma Mescidi’nin onarımı, Azerbaycan Kültür Bakanlığı ve İslam Dünyası Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün (ISESCO) iş birliğiyle yürütüldü. Restorasyon çalışmalarında caminin özgün taş dokusu, minare bezemeleri ve iç süslemeleri titizlikle korundu.

Tarihin İzleri: Kerbelayı Sefihan Karabaği’nin Mimarisi
Cami, Azerbaycanlı mimar Kerbelayı Sefihan Karabaği tarafından 1868’de inşa edildi. İslam mimarisinin Kafkasya’daki en özgün örneklerinden biri olarak kabul edilen yapı, iki minaresiyle bölgenin siluetine kimlik kazandırdı.

Yapının planı, dönemin tipik “Azerbaycan cami mimarisi” özelliklerini yansıtırken, iç mekan düzeninde sade ama etkileyici bir estetik anlayış hakim. Taş işçiliği, geometrik desenleri ve kubbe oranlarıyla dikkat çeken cami, Karabağ bölgesinin mimari mirasında özel bir yere sahip.

Restorasyon sürecinde orijinal yapı malzemeleri korunmuş, tahrip edilen minarelerin üst bölümleri yeniden örülmüş, iç mekandaki hat süslemeleri ve mihrap detayları aslına uygun biçimde restore edilmiştir.

Semboller Geri Döndü: “Bu Taş Bu Camiye Dönecek”
Caminin rehberlerinden Eldar Kerimov, yapının manevi önemini ve işgal sürecinde yaşananları şöyle anlattı:
“1992-1993 yıllarında bölgemiz işgal edildiğinde camimiz de büyük zarar gördü. 2020’de ordumuzun zaferiyle Ağdam kurtarıldı ve bu tarihi yapı yeniden restore edildi. Şimdi hem ibadete açık hem de ziyaretçilerini ağırlıyor.”
Kerimov, camide yer alan iki özel eserin hikayesini de paylaştı. İşgal sırasında camiden alınarak dönemin lideri Haydar Aliyev’e sunulan taş parçası, Aliyev’in vasiyeti üzerine saklanmıştı. Kerimov, bu taşın simgesel anlamını şu sözlerle aktardı:
“Haydar Aliyev, bu taşın bir gün camiye döneceğine söz vermişti. Karabağ’ın özgürleşmesinden sonra, Cumhurbaşkanımız İlham Aliyev’in talimatıyla taş camiye iade edildi.”

Ayrıca, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve eşi Mihriban Aliyeva tarafından Kabe’den getirilen Kur’an-ı Kerim de mescitte sergileniyor. Bu kutsal emanet, Karabağ’ın yeniden inşasında dini ve kültürel birliğin simgesi haline geldi.

Kültürel Yeniden Doğuş ve Manevi Hafıza
Ağdam Cuma Mescidi’nin yeniden açılışı, yalnızca dini bir mekânın onarımı değil; aynı zamanda Karabağ’ın kültürel hafızasının ihyası anlamına geliyor. Uzun yıllar boyunca savaşın yıkımıyla sessiz kalan bölge, bugün yeniden ezan sesleriyle canlanıyor.

Azerbaycan Kültür Bakanlığı, Karabağ bölgesinde camiler, türbeler, medreseler ve tarihi mahalleleri kapsayan geniş ölçekli bir yeniden inşa programı yürütüyor. Bu kapsamda Ağdam Cuma Mescidi, Şuşa’daki Gövharağa Mescidi ve Cıdır Düzü çevresindeki diğer yapılar da restorasyon planına dahil edildi.

Uzmanlar, bu çalışmaların yalnızca mimari değil, toplumsal ve manevi bir yeniden doğuşa hizmet ettiğini vurguluyor. Ağdam’daki caminin açılışıyla birlikte bölgeye kültürel turlar düzenlenmeye başlandı; üniversiteler, mimarlık fakülteleri ve dini kurumlar tarafından ortak araştırma projeleri geliştiriliyor.

Caminin ibadete açıldığı ilk gün düzenlenen törene, devlet yetkililerinin yanı sıra dini liderler, kültür temsilcileri ve Karabağ gazileri de katıldı. Törende yapılan konuşmalarda, Ağdam Cuma Mescidi’nin “barış, diriliş ve inanç” sembolü olduğu vurgulandı.

Cüneyt Çelik, Hüseyin Yıldız aa