İnsanlığın Ortak Hafızası ve 2025 Arkeolojisi: İnsanlığın Derin Zamanına Açılan Yeni Pencereler

Siyasi krizler ve bölgesel çatışmalarla anılan 2025 yılı, arkeoloji dünyasında insanlık tarihine dair ezber bozan keşiflerle de öne çıktı. Vietnam’da 14 bin yıllık mumyalama izlerinden İngiltere’de 400 bin yıl öncesine tarihlenen bilinçli ateş kullanımına, Pompei’de felaket sonrası yaşam kanıtlarından Hindistan’da yazı tarihini yeniden tartışmaya açan bulgulara kadar pek çok keşif, kültürel mirasa dair yeni yorumların önünü açtı.

Küresel Gündemin Gölgesinde Bilimin Sessiz Tanıklığı
2025 yılı, dünya genelinde jeopolitik gerilimler ve savaşların belirlediği bir dönem olarak kayda geçerken, arkeoloji bilimi sessiz ama derinlikli bir biçimde insanlığın ortak geçmişine ışık tutmayı sürdürdü. Farklı kıtalarda yürütülen kazılar ve disiplinlerarası araştırmalar, insan–doğa ilişkisini, teknolojik dönüşümleri ve kültürel süreklilikleri yeniden değerlendirme imkânı sundu.

Dinozorların İzinde: Bolivya’da Rekor Keşif
Güney Amerika’da, Torotoro Ulusal Parkı sınırları içinde yer alan Carreras Pampa alanında yürütülen kazılar, paleontoloji tarihine geçecek nitelikte sonuçlar verdi. Bilim insanları, yaklaşık 7 bin 485 metrekarelik bir alanda 16 bin 600 dinozor ayak izi ve 1378 yüzme izi tespit etti. Bu sayı, tek bir alanda belgelenmiş en yoğun dinozor izi topluluğu olarak kayda geçti.

Teropodların Sessiz Yürüyüşü
İzlerin büyük çoğunluğunun, 145–66 milyon yıl önce yaşamış iki ayaklı ve üç parmaklı teropod dinozorlara ait olduğu belirlendi. En uzun ayak izinin 30 santimetreye ulaşması, bu izlerin Dilophosaurus veya Allosaurus gibi orta boy yırtıcı türlerle ilişkili olabileceğini düşündürdü. Bulguların ayrıntıları PLOS One dergisinde yayımlandı.

Ateşle Kurulan Bilinçli İlişki: İngiltere Örneği
İnsanlık tarihinin en kritik teknolojik eşiklerinden biri olan ateşin kontrolü, 2025’te İngiltere’de yapılan bir keşifle yeniden tarihlendirildi. Doğu İngiltere’deki Suffolk bölgesinde yer alan Barnham kazı alanında, yaklaşık 400 bin yıl öncesine ait bilinçli ateş kullanımına dair güçlü kanıtlar bulundu.

Doğal Yangın mı, İnsan Müdahalesi mi?
British Museum öncülüğündeki ekip, dört yıl süren ayrıntılı analizler sonucunda pişmiş kil parçaları, ısıdan çatlamış el baltaları ve kıvılcım üretiminde kullanılan pirit mineralleri tespit etti. Aynı noktada tekrar eden yanma izleri ve 700 derecenin üzerindeki sıcaklıklar, ateşin doğal değil, bilinçli olarak üretildiğini ortaya koydu. Sonuçlar Nature dergisinde yayımlandı.

Denizle Kurulan Kadim Bağ: İspanya’da Balina Kemikleri
İspanya’nın Biskay Körfezi kıyılarında ve Bask bölgesindeki Santa Catalina Mağarası’nda bulunan 20 bin yıllık balina kemiği aletler, erken dönem insan–deniz memelisi ilişkilerine dair çarpıcı veriler sundu. 170’i aşkın kemik alet, kütle spektrometrisi ve radyokarbon tarihlemesiyle analiz edildi.

Kıyı Arkeolojisinin Kırılgan Hafızası
Araştırmayı yürüten ekipte Barselona Özerk Üniversitesi, CNRS ve British Columbia Üniversitesi yer aldı. Yükselen deniz seviyeleri nedeniyle tehdit altındaki kıyı alanlarında yapılan bu keşif, Paleolitik deniz ekolojisine dair bilgileri derinleştirdi.

Yazının Kökenine Yeni Bir Bakış: Keeladi
Hindistan’ın Tamil Nadu eyaletindeki Keeladi köyünde 2014’ten bu yana sürdürülen kazılar, Hint alt kıtasındaki uygarlık tarihini yeniden tartışmaya açtı. 15 binden fazla buluntu arasında madeni paralar, boncuklar ve gelişmiş su sistemleri yer aldı.

Tamil Brahmi ve Kültürel Bağımsızlık
Uzmanlar, MÖ 6. yüzyıla tarihlenen Tamil Brahmi yazısının, MÖ 3. yüzyıldaki Ashokan Brahmi’den bağımsız geliştiğini belirtti. Bu durum, Güney Asya yazı sistemlerinin tek merkezli bir kökene dayanmadığını göstererek yazı tarihine çok odaklı bir perspektif kazandırdı.

Felaket Sonrası Yaşam: Pompei’de Yeni Bulgular
İtalya’da Pompei kazıları, MS 79’daki Vezüv patlamasının ardından kente geri dönüldüğünü ortaya koydu. Harabeler arasında yaşamını sürdüren halkın, üst katları barınma, alt katları ise depo olarak kullandığı belirlendi.

Kedilerin Yolculuğu: Evcilleştirmenin Geç Tarihi
2025’te yayımlanan genetik araştırmalar, kedilerin insanlarla yakın ilişkisinin sanılandan çok daha geç başladığını gösterdi. Oxford Üniversitesi’nden Prof. Greger Larson, evcilleşmenin 3 bin 500–4 bin yıl öncesine ve büyük ölçüde Antik Mısır’a dayandığını belirtti. Çalışma Cell Genomics’te yayımlandı.

En Eski Mumyalama İzleri: Vietnam
Vietnam’da keşfedilen 14 bin yıllık tütsüleme izleri, mumyalamanın bilinen tarihini iki kat geriye çekti. Bulgular, PNAS’ta yayımlanarak ritüel pratiklerin derin tarihine dair yeni sorular doğurdu.

Sonuç: Parçalı Bulgulardan Küresel Anlatıya
2025’te gün yüzüne çıkarılan bu keşifler, insanlık tarihinin doğrusal değil, çok katmanlı ve bölgesel deneyimlerle şekillendiğini bir kez daha gösterdi. Ateşten yazıya, hayvanlarla kurulan ilişkilerden ölüm ritüellerine uzanan bu geniş yelpaze, arkeolojinin yalnızca geçmişi değil, bugünü ve geleceği anlamada da vazgeçilmez bir disiplin olduğunu ortaya koydu.