Diyarbakır’da Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları Bilimsel Envantere Alınıyor: Ulusal Belgeleme Projesi Başladı
Cumhurbaşkanlığı himayesinde yürütülen “Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları ve Kitabeleri Ulusal Envanter Projesi” kapsamında Diyarbakır’da kapsamlı bir belgeleme çalışması başlatıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın koordinasyonunda ve Dicle Üniversitesi'nin bilimsel desteğiyle yürütülen proje, tarihi mezar taşlarının kayıt altına alınması, yazıtlarının çözümlenmesi ve dijital arşiv oluşturulmasını hedefliyor. İlk incelemeler, kentin önemli Osmanlı dönemi hazirelerinden biri olan Fatih Paşa Camisi’n
Türk-İslam Kültürel Mirasının Sistematik Belgelenmesi Başlıyor
Türkiye’nin tarihsel hafızasının önemli bir parçasını oluşturan mezar taşları ve kitabeler, yalnızca bireysel hatıraları değil, aynı zamanda dönemlerin sosyo-kültürel yapısını, estetik anlayışlarını ve epigrafik kimliğini yansıtan birer belge niteliği taşıyor. Bu bağlamda, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan “Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları ve Kitabeleri Ulusal Envanter Projesi”, ulusal ölçekte standart bir belgeleme sistemi kurmayı amaçlıyor.
Pilot iller arasında yer alan Diyarbakır, tarihsel sürekliliği ve çok katmanlı kültürel yapısıyla bu kapsamlı çalışmanın merkezlerinden biri konumuna geldi. Şehir, İslam fetihlerinden itibaren Selçuklulardan Osmanlılara uzanan geniş bir tarihsel döneme ev sahipliği yapmış, bu süreçte zengin epigrafik miras üretmiştir.
Fatih Paşa Camisi Haziresinde Bilimsel Tespit ve Dijital Envanter
Çalışmalar, Diyarbakır’ın Sur ilçesinde yer alan Fatih Paşa (Kurşunlu) Camisi haziresinde başladı. Dicle Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı ve Amida Höyük Kazı Başkanı Prof. Dr. İrfan Yıldız liderliğindeki ekip, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü uzmanlarıyla birlikte detaylı bir kayıt süreci yürütüyor.
Haziredeki mezar taşları, görsel tarama, epigrafik analiz, ölçümleme ve fotoğraflama teknikleriyle belgeleniyor. Taşlardaki yazılar çözümlenerek dijital ortama aktarılıyor, her bir mezar taşı sistematik şekilde numaralandırılıyor. Bu uygulama, yalnızca mevcut taşları belgelemekle kalmayıp, olası tahribat ve kayıplara karşı kültürel mirası güvence altına almayı hedefliyor.
Prof. Yıldız, projenin ulusal niteliğine dikkat çekerek şu değerlendirmede bulundu:
“Bu çalışma, Türkiye’deki tüm Türk-İslam dönemi mezar taşlarının standart bir sistemle belgelenmesini sağlayacak. Fatih Paşa Camisi haziresindeki tüm taşların epigrafisi, ölçüleri ve kayıt sistemine aktarımı tamamlanacak. Böylece bilimsel ve dijital bir arşiv oluşacak.”
Tarihi Hazire: Osmanlı Döneminin İlk Diyarbakır Valisinin Kabri
Belgeleme çalışmaları için seçilen Fatih Paşa Camisi, Osmanlı döneminin Diyarbakır’daki en önemli dini yapılarından biri olup haziresi ile de dikkat çekiyor. Hazirede, Diyarbakır’ın Osmanlılar tarafından fethi sırasında görev alan ve şehrin ilk Osmanlı valisi olarak kaynaklarda geçen Bıyıklı Mehmet Paşa’nın kabri yer almaktadır.
Bu durum, hazireyi yalnızca dini-mezar verisi açısından değil, siyasi-tarihsel kimlik açısından da önemli kılmaktadır. Kitabelerin çözümlenmesi, bölgedeki Osmanlılaşma süreci, yerel elitler, epigrafik gelenekler ve dönemin sanat işçiliği konusunda yeni araştırma başlıkları açacaktır. Böylece proje, yalnızca koruma değil aynı zamanda akademik üretim için de değerli bir altyapı sunmaktadır.
Ulusal Dijital Arşiv ve Gelecek Hedefleri
Proje tamamlandığında, Türkiye genelindeki mezar taşları dijital veri tabanında toplanacak. Bu sistem, araştırmacılar için erişilebilir bir epigrafik envanter sunacak, kültür varlıklarıyla ilgili bilimsel çalışmaların temel referans kaynaklarından biri haline gelecek. Aynı zamanda restorasyon, koruma ve kültürel turizm planlamalarında rehber işlevi görecektir.
Diyarbakır’da başlatılan çalışmaların zamanla tüm ilçelere genişletilmesi bekleniyor. Bu doğrultuda proje, hem ulusal kültürel mirasın korunması hem de bilimsel bilgi üretiminin desteklenmesi açısından stratejik bir adım olarak değerlendiriliyor.
Bestami Bodruk aa