Barak Kilimi Avrupa Yolunda: Kadın Emeğiyle Yeniden Doğuş
Antalya’nın Kaş ilçesinde yeniden dokunmaya başlanan 400 yıllık Barak Kilimi, kadın kooperatifleri öncülüğünde hem kültürel miras hem ekonomik güçlenme aracı olarak yeniden hayat buluyor. Doğal yün ve kök boyayla geleneksel yöntemlerle üretilen kilimler, yerel pazarı aşarak Avrupa ülkelerinde de alıcı buluyor. Proje, kadın emeğinin kültürel sürdürülebilirliğe katkısını öne çıkarıyor.
Barak Kilimi: 400 Yıllık Kültürün Avrupa’ya Yolculuğu
Antalya’nın Kaş ilçesine bağlı Boğazcık Mahallesi’nde 17. yüzyıldan bu yana bilinen Barak Kilimi dokumacılığı, göç ve teknolojik dönüşümün etkisiyle unutulma tehlikesi yaşarken, yerel yönetim ve kadın kooperatiflerinin işbirliğiyle yeniden görünürlük kazandı. Bölgeye yaklaşık 300 yıl önce Gaziantep’ten göç eden ailelerin beraberinde getirdiği bu el sanatı, geleneksel tekstil kültürünün bir parçası olarak hem estetik hem de işlevsel bir anlam taşıyor.
2023 yılında Kaş Belediyesinin başlattığı “Yöresel Ürünler Turizmle Buluşuyor” projesi doğrultusunda Barak Kilimi, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı himayesinde Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı’nın (BAKA) yürüttüğü Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı (SOGEP) kapsamına alındı. Bu destek sayesinde eski okul binası restore edilerek, Kooperatif bünyesinde 13 tezgâhın bulunduğu sosyal üretim alanına dönüştürüldü.
Kadın Kooperatifleri ile Kültürel Mirasın Ekonomik Değeri
Barak Kadın Girişimi ve İşletme Kooperatifi Başkanı Aslı Veznecioğlu Kurtuldu, kilim dokumacılığının yeniden canlanmasının yalnızca kültürel mirası korumakla sınırlı olmadığını, aynı zamanda kadınların ekonomik güçlenmesine doğrudan katkı sağladığını ifade etmektedir. Kooperatifin uluslararası işbirlikleri, kültürel ürünlerin sınır ötesi dolaşımında önemli bir rol üstlenmektedir.
Hazırlanan proje Avrupa Birliği desteklerinden yararlanma hakkı kazanmış, bu kapsamda Yunanistan, Almanya, Estonya ve Letonya ile ortak çalışmalar yürütülmeye başlanmıştır. Kilimlerin Avrupa pazarında tanıtımı ve satışının genişletilmesi amaçlanmakta, eğitim ve kültürel paylaşım faaliyetleri ile uluslararası görünürlük artırılmaktadır. Likya Yolu üzerinde yer alan Boğazcık Mahallesi, tur güzergâhı avantajı sayesinde satış ve tanıtım açısından stratejik bir konumda yer almaktadır.
Doğal Üretim Süreci: Geleneksel Tekniklerden Modern Tasarımlara
Barak kilimlerinin üretim süreci, tamamen doğal malzemelere ve el emeğine dayanmaktadır. Koyun yünlerinin bizzat üreticiler tarafından temin edilmesi, kök boyalarla renklendirilmesi ve geleneksel tezgâhlarda dokunması, hem sürdürülebilirlik hem de kültürel otantisite açısından önem taşımaktadır. Küçük boyutlu bir kilimin yaklaşık bir ayda, büyük boyutluların ise üç ila dört ay arasında tamamlanabildiği belirtilmektedir.
Kök boya ustası Mustafa Çalışkan’ın aktardığı bilgiler üretimin kültürel niteliğini ortaya koymaktadır: ceviz kabuğundan kahverengi, nar kabuğundan siyah, ot kökünden kırmızı, çivit ağacından mavi elde edilmektedir. Sarı renk için kullanılan muhabbet çiçeği, mavi ile karıştırıldığında yeşile dönüşmekte; bu süreç doğal ve zararsız renklendirmenin önemini kanıtlamaktadır. Özgün teknikler sayesinde hem geleneksel hem modern tasarımlar üretilmekte, kilim desenlerinden esinlenen çantalar ise özellikle yabancı turistler tarafından beğenilmektedir.
Sosyo-Kültürel Hafıza ve Halk Anlatıları
Kilim ustaları arasında yer alan Zeynep Akman, Barak kilimlerinin yalnızca bir tekstil ürünü değil, yaşam döngüsünün ayrılmaz bir parçası olduğunu vurgulamaktadır. Kilimlerin çeyizlerde, cenaze ritüellerinde, evlilik hazırlıklarında ve gündelik yaşamda kullanıldığına dikkat çeken Akman, dokumanın toplumsal hafıza açısından taşıdığı değerleri hatırlatmaktadır.
Benzer şekilde Fatma Gökçe ve Fatma Çalışkan da dokumacılığın kuşaktan kuşağa aktarılan bir kimlik ögesi olduğunu belirtmekte, kooperatif aracılığıyla bu geleneğin ekonomik kazanca dönüşmesinden memnuniyet duymaktadır. Fiyatlandırma kilimin boyutu, renk ve motif çeşitliliği, dokuma süresi ve ustalığına göre değişmekte; ürünler 10 bin liradan 70 bin liraya kadar alıcı bulmaktadır.
Talip Demirci aa