Ardahan’da Bulunan Aramice Yazıt, Bölgesel Tarihi Yeniden Şekillendirecek
Ardahan kırsalında bulunan ve bölge tarihinde bir ilki temsil eden Aramice yazıt, Kars Arkeoloji ve Etnografya Müzesi'nde uzman ekiplerce çözümleniyor. Seleukos Krallığı dönemine işaret ettiği düşünülen yazıt, kral isimlerinden sınır işaretlerine uzanan olası anlam katmanlarıyla bölgenin siyasi ve kültürel tarihine yeni bir perspektif sunarak araştırmacıların ilgisini çekiyor.
Bölgedeki İlk Aramice Buluntu: Bilim Dünyasında Yeni Bir Sayfa
Ardahan kırsalındaki bir köyde bulunan Aramice yazılı taş, bölge arkeolojisi açısından bugüne dek karşılaşılmamış bir örnek olması nedeniyle önemli bir keşif olarak değerlendiriliyor. Aramice, antik Yakın Doğu'nun diplomasi ve kültür dillerinden biri olması dolayısıyla tarihsel süreçte geniş bir coğrafyaya yayılmış olsa da, Kars ve Ardahan illerinde bu dile ait bir yazıtın ilk kez bulunması bilim çevrelerinde büyük heyecan yarattı. Keşfin ardından yazıt, Kars Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün kararıyla koruma altına alındı ve detaylı incelemelerin yapılabilmesi için Kars Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ne taşındı.
Müze Müdür Vekili Hakim Aslan, taşın ilk ön incelemesinde formunun düzensiz bir dikdörtgen yapıya sahip olduğunu, alt bölümünde ise bir kaide üzerine yerleştirilmiş olabileceğini gösteren izlerin bulunduğunu belirtti. Bu erken gözlemler, yazıtın işlevsel ya da anıtsal bir amaçla tasarlanmış olabileceğine işaret ediyor.
Uzman İncelemeleri: Dil, Kronoloji ve Olası Kimlikler
Uzman ekipler tarafından yapılan analizlerde, taş üzerindeki yazıların Sami dilleri grubuna ait olan Aramice ile yazıldığı kesinlik kazandı. İlk transkripsiyon çalışmaları, yazıtta Seleukos Krallığı’yla bağlantılı bir kral adı olan “Artaksiad”ın geçtiğini ortaya koydu. Bu isim, MÖ 189 ile MS 90’lı yıllar arasına tarihlenen bir yöneticiye işaret ediyor. Artaksiad adını taşıyan birden fazla kral bulunsa da, yazıttaki bağlamın erken döneme işaret ettiği değerlendiriliyor.
Bu kronolojik aralık, yazıtın Seleukos-Roma ilişkilerinin yoğunlaştığı, bölgedeki siyasi sınırların yeniden şekillendiği bir döneme denk gelmesi bakımından özel bir önem taşıyor. Aslan, Seleukosların Roma’ya yenilmesinin ardından bölge yönetiminde yaşanan dönüşümlerin de yazıtta yansımasını bulabileceğini belirtiyor. Bu yönüyle yazıt, yalnızca dilsel bir eser değil, aynı zamanda bölgenin antik dönem siyasi tarihine dair yeni ipuçları barındıran bir belge niteliğinde.
Yazıtın Olası İşlevi: Bir Sınır Taşı mı?
Uzmanlar, yazıtın içeriği kadar formu ve korunma durumu üzerinden de işlevine ilişkin değerlendirmelerde bulunuyor. Kars ve Ardahan’da ilk kez karşılaşılsa da, Iğdır’da daha önce benzer Aramice yazıtların tespit edilmiş olması bölgesel bir yazıt geleneğine işaret ediyor. Aslan, taşın sınır belirleme amacı taşıyan bir yazıt olabileceğini vurguluyor.
Antik dönem yönetimlerinde kralların idari, askeri ve mülki sınırları belirlemek için yazılı taş bloklar kullanması yaygın bir uygulamaydı. Bu bağlamda söz konusu yazıt, bir krallık idaresine bağlı sınır çizgilerini belirleyen bir işaret taşı ya da yerleşim alanları arasındaki köy sınırını gösteren bir kayıt taşı niteliği taşıyabilir. Bu tür işlevsel taşlar, yazıt metninin tamamı çözümlendiğinde çok daha net şekilde anlaşılabilecek.
Araştırma Süreci ve Geleceğe Yönelik Beklentiler
Aramice yazıtın ilk transkripsiyonu tamamlanmış olsa da, uzmanlık gerektiren ayrıntılı çözümleme süreci hâlâ devam ediyor. Yazıtın tüm metninin okunması, dilsel ve tarihsel bağlamının kesinleştirilmesi ve stratigrafik veriyle desteklenmesi, bölgedeki Aramice varlığının kapsamını ortaya çıkarmak açısından kritik önemde. Araştırmalar tamamlandığında yazıt, Kars Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin envanterine alınıp bilimsel bir çerçevede sergilenecek.
Keşif, yalnızca Kars ve Ardahan’ın antik dönem kültürel ağları hakkında yeni bilgiler sunmakla kalmıyor; aynı zamanda Doğu Anadolu’nun Seleukos ve erken Roma dönemlerindeki idari yapılarını anlamaya yönelik araştırmalara da önemli katkılar sağlayacak veriler sunuyor.
Cüneyt Çelik aa